|
www.ziyouz.com kutubxonasi
31
etdi. Amirning kishilari olarning justijo‘larida yurudilar. Ul vaqtda fuqaro hujum etib, Ur havliga borib
qulfni sindurub, darvozann ochib Otajon to‘rani chiqordilar. Otajon to‘ra otlanib jaluida bir necha
shotir bila Urganj darvozasig‘a bordi. Ul kun Rahmatullo yasavulboshi Arkka kelib amirni ko‘rub
salom berdi. Amir dedi: «Xon qochib yurtdin chiqib ketdi. Ondin so‘ng ulug‘-kichik jam’ bo‘lub bizni
shundog‘ etdilar». Rahmatullo yasavulboshi boshini irg‘otib, amirning yuziga qarab: «Avval
dushmannnng daf’in eting, ondin so‘ng ne bo‘lurman desangiz, munosib bo‘lur», deb chiqib keta berdi.
Vaqtekim, Eltuzar inoq elchi bo‘lub Kaufmanning tarafiga ketdi, borib Kaufmanni ko‘rib nomani
berdi. Kaufman noma mazmunidin ogoh bo‘lub, sulh so‘zin qabul etib dedi: «Ertang xoningni olib
kelgil. Bu yerda oning bila sulh qilib man ushbu yerdin qaytarman». Inoqbek shaharga qaytdn.
Kaufman Galavachofga farmon yubordikim, Xevaq xoni qal’ani bizga berdi. Emdi to‘pu miltuq
otmoqdin qo‘l saqlasunlar. Galavachof buyurdi: Rusiya askari to‘p va miltiq otmoqdin qo‘l saqladilar.
Inoqbek qaytib shaharga kirib Arkka kelib ko‘rdi. Falaki shu’badabozning
145
nosozliqidin humoy bu
oshiyondin parvoz urub o‘rnida bir chug‘z chug‘zi haqiqiy bila hamovoz bo‘lub o‘lturubdur.
Inoqbekning hushi boshidin uchub noiloj kirib, amirga salom berdi. Amir Inoqbekning yuziga qarab
dedi: «Sen ketgandin so‘ng, xoning qochib yurtdin chiqib kettilar. Ondin so‘ng ulug‘-kichik yig‘nolib
bizni shundog‘ etdilar». Inoqbek dedi: «Sizni shundog‘ etgan bo‘lsalar, alhol, hol bu minvoldadur, ne
buyursangiz andog‘ bo‘lur». Amir dedi: «Emdi andog‘ bo‘lsa, ahvolni Kaufmanga ma’lum etmakimiz
kerakdur». Bas, buyurdi: bir noma yozdilar. Ul noma bila Inoqbekni yana yubordilar. Inoqbek nomani
eltib Qaufmanga berdi. Qaufman ko‘rdi, nomaning mazmuni budurkim: «Muhammad Rahimxonkim,
bizning kichik birodarimiz erdi, qochib shahardin chiqib ketdi. Ondin so‘ng ulug‘-kichik yig‘nolib
bizni oning o‘rnig‘a xon etdilar. Biz yurtni o‘z ra’yimizcha sizga musallam topduq. Emdi ixtiyor
sizningdur, vassalom». Kaufman kulib dedi: «Berib aytgil, Muhammad Rahimxong‘a kishi yuborib
keltursunlar. Biz Muhammad Rahimxon bila sulh qilurmiz». Inoqbek qaytib kelib amirni ko‘rub,
voqeani bayon qildi. Ondin so‘ng Amir to‘ra Otajon to‘raga kishi yuborib yonig‘a kelturub dedi: «Ey
birodar, birodaring qochib, yurtdin chiqib ketdi. Ondin so‘ng ulug‘-kichik yig‘nolib bizni shundog‘
etdilar. Emdi birodaringni kelturganimiz yaxshi ermas. Ikkovimiz borib Qaufmanni ko‘rub shundog‘
bo‘lg‘si holimizda olar bila sulh qilib qolib, ikkovimiz maan
146
viloyatni zabt etsak yaxshi erdi».
Otajon to‘ra qabul qilib, ikkovlari hamroh Kaufmanning yonig‘a bordilar. Kaufman Otajon to‘rani
ko‘rgan hamono boshqa holda bo‘lub, haddin ziyod e’zozu ikromlar etib, o‘zining yonida joy berib
o‘lturg‘uzdi. Amir to‘ra so‘z boshlab dedi: «Sizning kelganingiz bizlarning haqimizda bag‘oyat yaxshi
bo‘ldi. Muhammad Rahim yurtni boshqara olmay va yurtdin parvoyi bo‘lmay davomi ayshu ishratga
mashg‘ul erdi. Man onga davom nasihatparvar erdim. So‘zlarimga quloq solmay, o‘z maslaki
nohamvoridin ayrilmadi va bu birodarim Otajonni ham begunoh uyga soldi. Alhol, qochib ketdi. Oning
qayda ketganin bilmasmiz. Ulug‘-kichik yig‘nolib bizni shundog‘ etdilar. Emdi sizdin iltimosimiz
budurkim, bizlar bila sulh qilib, yurtni bizlarga topshurub, viloyatning obod bo‘lmoqig‘a sabab
bo‘lg‘aysiz». Kaufman kulub dedi: «Muhammad Rahimxonning o‘ziga kishi yuboringlar.
Sulhni oning bila etarman». Ondin so‘ng Otajoi to‘raga qarab dedi: «Birodaringiz agar qochmagan
bo‘lsa erdi, oning bila sulh qilib, ushbu yerdin qaytar erduk. Emdi borib shaharga kiramiz. Muhammad
Rahimxon kelsa, oning bila sulh shartdarnn aytishib sulh qilurmiz. Agar kelmasa, oning o‘rnig‘a sizni
qoyim-maqom etib, sizning bila musolaha etishib qaytarmiz, bas». Amir bila Otajon to‘ra shaharga
qayttilar.
Ammo, burung‘i urushda Verufkinning chap ko‘ziga miltuqning o‘qi tegib yamon hol bila
qo‘shig‘a borib tushub erdi. Urnig‘a qoyim-maqom Seranjufni qo‘yub, o‘zi Kaufmanning qoshig‘a
kelib erdi. Amir bila Otajon to‘ra qaytg‘ondin so‘ng, Kaufman hol so‘ramoq uchun Verufkinning
qoshig‘a bordi. Verufkin Kaufmanning istiqbolig‘a chiqmoqg‘a yaramadi. Kaufman borib ko‘rub,
145
Shu’badaboz—nayrangboz.
146
Maan—birgalikda.
Muhammad Yusuf Bayoniy. Shajarayi Xorazmshohiy
Do'stlaringiz bilan baham: | 
