Microsoft Word shajarayi xorazmshohiy lotin ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

27

berib olib askar ichida xushluq va vus’at paydo bo‘ldi. Bular uch kungacha yuk kelturub so‘ngra 

kelmadilar. Kaufman xavfg‘a tushub uch yuz saldat, ikki yuz ellik qazoq otlisig‘a qoyim-maqom 

Cherqufskinni bosh etib el oralarig‘a yuborib qazoq otlini torojg‘a ma’mur etib dedi: «Arobag‘a 

ma’qulot yuklab, askar tarafiga kelaturg‘onk bo‘lsa, mato’ining bahosin berib olinglar, vagarna, toroj 

etinglar». Olar bir miqdor qatlu toroj etdilar. Ondin so‘ng yara yo‘lg‘a kirib yurudilar. Kun kech bo‘lub 

maqdami iziga qaytib erdi. Bir miqdor Xorazm otlisi bir tarafdin chiqib olarni qovlab o‘q otib 

Rusiyadin bir zobitg‘a

129

 o‘q tegib o‘ldi. Kaufman Hazoraspning yovuqig‘a kelib tushti. 

Devonbegi burunroq tamomi lashkari Hazoraspga kelib, ondin Xonqoh usti bila Xevaqg‘a borib 

xon hazratlarini ko‘rub tamomi voqeani bayon qildi. Xon hazratlari parishon bo‘ldilar. Bu tarafda 

Hazorasp kadxudolari jam’ bo‘lub Amir to‘raga dedilar: «Emdi sizlar ham qayting, bizlar fikr qilib o‘z 

rohi kor

130 

larimizni toparmiz». Noiloj Amir to‘ra, Muhammad Rizo to‘ra bila qaytib Xevaqg‘a keldi. 

Ertang bila kadxudolar borib Kaufmanni ko‘rub, shaharni taslim etdilar. Bas, Kaufman kelib 

Hazoraspga kirib shaharni zabt etib muhofazati uchun Ivanufni qo‘yub, yana yo‘lg‘a kirib Xevaq 

tarafiga yurudi. 

Emdi Verufkindin so‘z ayturmiz. Vaqtekim, general Verufkin qoymm-maqom Lamokin bilan 

yo‘lg‘a kirib yurudilar, necha kunlar yo‘l yurub Qo‘ng‘irot ustiga keldilar. Qo‘ng‘irot biylari 

Xabniyozbiy va Sayidbiy va Tojimurodbiy va Qojirg‘ali Mansurbiy va g‘ayruhum jam’ bo‘lub 

maslahat etib Rusiya askarining kelgani xabarin bir kishi bila Xevaqg‘a yubordilar. Yana bir kishini 

Verufkinning yonig‘a yuborib, bu tariqada iltimos etdilarkim: «Alhol, sizlar bizning shahrimiz 

atrofig‘a kelmang va qal’amizg‘a to‘p ham ogmang. Nechunkim, bizlar sizlariing kelganingizni yangi 

ko‘rub Xevaqg‘a xonimizning hazratlariga xabar yuborduk. Bizlarda sizlar bilan urushg‘udek yarog‘ 

va dori qo‘rg‘oshin yo‘qdur. Xonimiz eshitsalar, bizlarga urush saranjomin tutub yuborurlar. Ondin 

so‘ng chiqib sizlar bila urushurmiz». 

Verufkin bu so‘zning istimo’idin

131

 xandonu farxon

132

 bo‘lub buyurdi: askar qal’ani muxosara qilib 

to‘p otmoq bunyod etdilar. Qo‘ng‘irot ahli bularg‘a bir o‘q ham otmay faryod qilib dedilar: «Bizlar 

sizlardin bir necha kun muhlat tilab deb erdukkim, bizlarda oloti harb yo‘qdur. Ne uchun muncha 

g‘avg‘o bila shaharning atrofig‘a kelib muncha dori qo‘rg‘oshinni zoe’ qilursizlar?» Ruslar bu 

so‘zlarga quloq solmay, hujum etib qal’ag‘a yugurdilar. Shahar a’yonlari qochib shahardin chiqib 

ketdilar. 

Rusiya askari Qo‘ng‘irotni olib, eliga amon berib, o‘tub yo‘lg‘a kirib yurudilar. Qo‘ng‘irot biylari 

qaytib kelib uch yuz otli miqdori jam’ bo‘lub, Rusiya askariiing izlariga tushub goho oldiga o‘tub daxl 

etar erdilar va miltuq otar erdilar. Andishalari bu erdikim, Xorazm lashkari, albatta, Rusiyag‘a zafar 

toparlar. Ul vaqtda bizlar ham bo‘lsoq obro‘yig‘a va o‘ljag‘a sherik bo‘lurmiz. Bular bu andisha bila to 

Rusiya askarini Xevaqni olg‘uncha atrofidin yurudilar.