Jismoniy tarbiya

Idrok  qilishning  ko‘rsatmali  uslublari
Bu  guruh  uslublari  o 'rganiladigan  faoliyatni  ko'rish  va 
eshitishning  idrok  qilinishini  t a ’niinlaydi.  Harakat  tem pini, 
ritmini  ko'rish,  b a ’zida  eshitish  shug'ullanuvchilarda  faoliyat 
haqida  har  to m o n lam a  kcngroq  tasavvur  hosil  qiladi,  kclgusi 
id r o k   u c h u n   asos  y a ra ta d i.  Id ro k   q ilis h n in g   k o 'r s a tm a li 
prinsiplarni  am alga  oshirishda  asosiy  hisoblanadi.  Ularning 
yordamida  o'quvchi  jonli  tomoshabinlik  imkonini  oladi.  Shu 
bilan  birga,  b a ’zi  odam larda  ko'rish  zehni  yaxshi,  boshqalarda 
esa  eshitish  zehni  yaxshi  bo'lishini  hisobga  olish  zarur.
Uslublarning  natija  berishi,  ko'p  holda,  o'rgatilayotgan- 
larning  yoshlariga  taalluqli  holda  aniqlaydi.  Masalan,  kichik 
yoshda,  ayniqsa,  sezish  zehni  kuchli  rivojlangan  bo'ladi.
Idrok  qilishning  ko 'rsa tm a li  ushibini  qo'llash  o'rg atish  
bosqichlariga  bog'liq.  Qoida  bo'yicha,  birinchi  bosqichlarda  ular 
te z-tez  qo'llaniladi.  Takom illashtirish  bosqichida  o 'q itu v ch i 
ularni  vujudga  kelgan  xatolarni  to'g'rilash  uchun  qo'llaydi.
89

---

O'qituvchi  tom onidan  harakat  faoliyatlarning  k o ‘rsatilishi 
(yoki  o'qituvchining  topshirig‘i  b o ‘yicha  o'quvchi  tom onidan) 
o'rgatish  uslubining  o'ziga  xosligidan  iborat.  Ko'rsatish  yordami 
bilan  o'rgatish  asosida  o'xshashlik  yotadi.
O'quvchining  ongli  o'xshatishga  tayyorligi  bir  necha  fak- 
torlar  ta ’sir  etishi  orqali  aniqlanadi:  birinchidan,  ko'rgan  hara­
katlarni  tahlil  qilish  qobiliyati  bilan;  ikkinchidan,  bolaning 
psixofiziologik  voyaga  yetganligi,  mashqni  eslash  qiyinligi  bilan; 
uchinchidan,  o'quvchining  bilim  darajasi,  harakatlarni  o'xsha- 
tishni  to'liq  tasaw u r  qilishi  bilan;  to'rtinchidan,  o'xshatiladigan 
harakatga  o'quvchining  qiziqishi  va  xohishi  bilan;  beshinchidan, 
o 'x s h a tis h   u c h u n   o 'z a r o   n a z o r a t  va  t a s h q a r i d a n   yax sh i 
nazoratning  o 'z  vaqtida  mavjudligi  bilan.
Jismoniy  mashqlarning  ko'rsatilishiga  qo'yiladigan  b a’zi  bir 
metodik  talablar.
1.  Ko'rsatish  doimo  so'z  metodidan  foydalanish  bilan  birga 
olib  borilishi  kerak.  Ko'rsatish  va  so'z  metodi  mazmunining 
o'zaro  munosabati  pedagogik  vazifalar  bilan  aniqlanishi  kerak.
2.  Ko'rsatish  mazmuni,  o'rgatish  vazifasiga  muvofiq  b o ‘- 
lishi  kerak:
a)  birinchi  ko'rsatish,  qoida  bo'yicha  jismoniy  mashqlarni 
bajarish,  standart  texnika  haqida  bir  butun  tushunchani  berishi 
kerak,  u   o'quvchilarning  eslashi  uchun  imkoni  bo'lgan  darajada 
amalga  oshiriladi;
b)  harakat  faoliyatni  o'zlashtirib  olish  uchun,  agar  k o 'r­
satish  talab  etilsa,  mahoratning  yuqori  darajasini  izhor  etuvchi 
texnikani  individual  bajarish  kerak;
d)  o'quvchilarning  diqqatini  alohida  harakatlarga  qaratish 
za ru r  b o 'lg a n d a ,  k o 'rsa tis h d a   a y n an   shu  holatlarga  u r g 'u  
beriladi:  ko'proq  ko'rsatmalilik  uch u n   b a ’zida  o'rganiladigan 
harakat,  faoliyatining  bir  qismi  ko'rsatiladi,  harakat  tezligi 
pasaytiriladi,  pauza  qilinadi.
3.  Ko'rsatishda  o'qituvchining  hayajonlanish  holatini  o'quv­
chilar  taqlid  qilishga  urinishini  hisobga  olish  zarur.
4.  Oynali  ko'rsatishlarni,  asosan,  u m u m iy   rivojlantirish 
mashqlaridan  foydalanilganda  qo'llash  maqsadga  muvofiqdir.