Yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari



Download 6,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/183
Sana26.09.2021
Hajmi6,59 Mb.
#185671
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   183
Bog'liq
Botanika yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari (H.Atabayeva va b.)

Ahamiyati.
  Topinam burdan,  asosan  chorva  uchun  ozuqa  o ‘simligi 
sifatida  foydalaniladi.  Topinamburning  yer  ustki  (poyasi)  va  yer  ostki 
qismi  (tuganagi)  dan  foydalaniladi.
Topinamburning poyasi chorva  mollari uchun  to ‘yimli ozuqa  bo'lib, 
tark ib id ag i  protein  (21 foiz),  moy  va  azotsiz  m oddalarning  ko'pligi 
jihatidan  makkajo'xoridan  ustun  turadi.
T opinam bur  tuganagining  kim yoviy  tarkibi  k arto sh k a  tuganagi 
tarkibiga o ‘xshash bo‘lib, farqi uning tarkibida shu uglevodlar kartoshka 
tarkibidagi  kraxmal  ko‘rinishida  emas,  balki  u  asosan  inulin  shaklida 
m avjuddir  (30-40foiz).  Quruq  m oddaning  inulin  qandlari  (polisaxarid) 
ko‘rinishida  bo‘lib,  toza  holda  ta ’msiz,  rangi  oq,  unsimondir.  U  spirtda 
erimaydi,  sovuq suvda sekin,  issiq suvda  tez eriydi.
Topinam bur  tuganagidagi  inulin  uglevodlam ing  80  foizini  tashkil 
etadi,  qishda saqlanish vaqtida parchalanib qandga aylanadi va tuganak 
mevaga  shirin  ta’m  beradi.
Biologiyasi.  U  sovuqqa  chidamli,  qisqa  kun  o'simlik  bo'lgani  uchun 
shimoliy  tumanlarda  ham  yetishtirish  mumkin.  Uning  yer  ustki  qismi 
6°C  sovuqqa  bardosh  beradi.  Tuganagi  muzlagandan  so'ng  erib  yana 
o ‘z  holiga  qaytish xususiyatiga  ega.
Topinambur boshqa  madaniy  o'simliklarga 
nisbatan  tuproq  turlariga  moslanuvchandir 
(sho'rhok va sho'rtob tuproqdan boshqa), shuning 
uchun u har xil tuproqlarda o'sadi va hosil beradi.
Topinambur tuproq ozuqasiga talabchan,
1 1  hosil tuproqdan 3 kg azot  1,2-1,4 kg fosfor  , 
va 4,5 kg kaliy olib chiqadi. O'sish davri  120- 
200  kun  bo'ladi.
Y er  noki  o 'sish   d a v rid a   8-10  m a rta   1 
sug'orilsa  hosildorligi  oshadi.
Topinamburni  bir  yerda  10  yil,  hatto  40 
yil  o 'stirilg a n i  to 'g 'ris id a   m a ’lu m o t  bor.
Fyuzo, Patta, Kievskaya.  Belaya, Severokav- 
kazskaya krasnaya, MLOS-650YU, Beliy uro-  ,
jayniy, Vadim va Krasnoklubneviy va boshqa 
9-rasm.  Topinambur 
navlari  keng  tarqalgan  (9-rasm). 
(yer noki)
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yetishtirish  texnologiyasi.
Topinam bur  almashib  ekish  sistemasida  juda  ehtiyotkorlik  bilan 
joylashtirilmasa va bir yerda necha yil o ‘sishi hisobga olinmasa, u  o'zidan 
keyin  ekiladigan  o'sim liklarga  begona  o ‘tlar  kabi  zarar  yetkazishi 
mumkin.
Topinam burni  bir  yerda  3-4  yil  mobaynida  yetishtirish  maqsadga 
muvoflqdir.  Markaziy  Osiyoda  topinamburdan  bo'shagan  yerga  bedani 
ekish  ijobiy  natija  beradi,  chunki  beda  bir  yil  davomida  5-6  m arotaba 
o‘rilishi  natijasida  yer nokidan  o ‘sib  chiqqan  nihollar yo'qotiladi va  yer 
undan tozalanadi. Topinambur uchun yemi ishlash kartoshka ekinidagiga 
o‘xshaydi.  Yerga  haydashdan  oldin  30-40  t  go‘ng  solinadi.
Yer nokining 25-50 gramm tuganagi ekiladi, u kesib ekilsa hosildorligi 
25-30  foiz  kamayib  ketadi.  Agar  tuganak juda  yirik  (70-80  g)  bo'lsa,  u 
a w a l boshdanoq kesib ekilgani m a’qul.  Kesilgan tuganak faqat bahorda 
ekilishi  kerak,  kuzda  ekish  tavsiya  etilmaydi.  Bir  gektarga  50-60  ming 
tuganak  ekiladi,  gektariga  0,6-2,0  t ga  urug*  sarflanadi.
Topinambur yetishtiriladigan  iqlim sharoitiga ko‘ra ikki m uddatda -  
fevral oxiri - m art boshlanishida va oktabr oxiri - noyabr boshida ekiladi.
Ekish  chuqurligi  ekilayotgan  tuganak  vazniga  bog'liq  bo‘lib,  u  5-12 
sm chuqurlikka 70x35-40 sm sxemasida ekiladi. Ekilganidan so‘ng nihollar 
k o ‘karib  chiqqunicha  yer  bir  ikki  m arta  boronalanadi.  N ihollar  to ‘liq 
ko‘karib chiqqanidan keyin har sug‘orishdan so‘ng qator orasi kultivatsiya 
qilinadi.  Agar  topinam bur  yetishtirilayotgan  yerda  begona  o ‘t  k o ‘p 
bo‘lsa,  uning qatorlari  orasi chopiq qilinib,  o ‘simlik atrofi yimishatiladi.
Topinambur o ‘sish  davrida  chilpish  (chekanka)  faqat  ko‘k  massasini 
ko'paytiradi. Tuganak hosiliga salbiy ta ’sir etadi, shuning uchun u tavsiya 
etilmaydi.
Topinambur  hayotining  ikkinchi  va  uchinchi  yili  u  o ‘sayotgan  yemi 
erta  bah orda  2-3  m arta  borona  qilish  bilan  boshlanadi.  Ikkinchi  va 
uchinchi  yili  topinam bur  o ‘simligi  har  m 2 da ko'payib  ketadi,  shuning 
uchun qator orasi kultivatsiya qilinadi hamda undagi ortiqcha o ‘simliklar 
olib tashlanadi, ya’ni qatordagi zichligi me’yoriga keltiriladi. Topinambur 
faq at  tuganagidan  emas,  poya  qalam chalaridan  ham   k o ‘paytirilishi 
m um kin.  Topinam bur  poyasi  0 ‘zbekiston  sharoitida  o k ta b r  oxirida, 
tu g a n a g i  esa  n o y a b r  o x irid a   silos  y ig ‘adigan   k o m b a y n la r  bilan 
yig‘ishtiriladi.  Tuganak  hosilini  yig‘ishtirish  qish  faslida  davom   etishi 
m um kin.
www.ziyouz.com kutubxonasi


T opinam bur  oq  chirish  kasalligi  bilan  zararlan ad i,  unga  qarshi 
kurashish uchun tuganakmeva saqlanayotgan xona  haroratini - 3°C dan 
past  saqlash va kasallangan o'simliklami daladan chiqarib tashlash kerak. 
Simqurt,  may  q o ‘ng‘izi  kabi  zararkunandalarini,  lavlagi  va  sholg'om  
kanallari  uning  poya  qismini  zararlaydi.U larga  qarshi  anabazin  sulfat 
sepilishi  kerak.
Morfologiyasi.  Topinambur -  m urakkabguldoshlar oilasiga  mansub 
ekin.  Y er  ostki  qism i  karto sh k ag a,  yer  u stk i  qismi  ku ng aboqarga 
o'xshash o'simlik bo'lib, poyasi  tik o'sadi,  sershox,  bo'yi 2,5- 4 metrga 
yetad i.  B arglari  c h o 'z iq   tu x u m sim o n ,  u c h la ri  o 'tk ir,  y irik,  ch eti 
arrasimon. Poyaning pastki qismida doira shaklidagi barglar joylashadi. 
T o'pguli  savat,  kungaboqarga  nisbatan  maydairoq,  diametri  3-5  sm. 
Guli  chetdan  changlanadi.  Mevasi  pista,  1000  ta  pistaning vazni  7-9  g 
ga  boradi.
Ildizi o'q  ildiz,  tuproqqa 2-3  metrgacha kirib boradi.  Yerosti poyalari 
tuganakmevaga  aylanadi.  Bir  tupda  o 'rta c h a   20-25  ta  tuganak  hosil 
bo'ladi.  Bir  tupida  ayrim  hollarda  5  kg  gacha  tuganak  olish  mumkin. 
Tuganaklarning  vazni  10-100  g  b o 'lad i.  S hakli  noksimon,  sh o 'ziq, 
ko'zchalari  bor,  rangi  oq,  binafsha  bo'ladi.

Download 6,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   183




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish