Konstruksiyalar

70. Zaif armaturalangan, me’yorida armaturalangan va  
ortiqcha armaturalangan kesimlar qanday ishlaydi?
Statika qonunlari bo‘yicha N
b
 = N
s
 yoki R
b
A
b
 = R
s
A
s
. 
Ko‘rinib turibdiki, A
s
 ortishi bilan A
b
 ham ortadi, demak x 
ham ortadi. 29-rasmda ko‘rsatilgan sxema yordamida arma-
turalash darajasiga qarab, normal kesim bo‘yicha buzilishdan 
oldin beton bilan armaturaning qanday deformatsiyalanishini 
ko‘rib chiqamiz. 
Zaif armaturalangan kesimda (a) xR
 bo‘lganda armatu-
radagi deformatsiya oquvchanlik maydonining boshlanishiga 
yetib borgan ε
s
=ε
pl
, betondagi deformatsiya esa chegaraviy si-
qiluvchanlikka yetib bormagan bo‘lsin ε
b
<ε
bu
. Bu yerda beton-
ning mustahkamligidan to‘la foydalanilmayotganga hamda ke-
sim ratsional ishlamayotganga o‘xshaydi. Aslida esa armaturada 
rezerv mavjud bo‘lib bu oquvchanlik maydonidir. Demak, ar-
maturani po‘latning oquvchanligi natijasida uning deformatsi-
yasi ε
pl
 dan ε
pl1
 gacha o‘sadi (29-g rasm). Unig o‘sishi betondagi 
deformatsiyaning o‘sib ε
bu
 ga yetib borishiga olib keladi (29-
a rasmdagi punktir chiziq). Agar yumshoq po‘latning o‘rniga 
qattiq, oquvchanlik maydoniga ega bo‘lmagan po‘lat o‘rnatil-
sa, undagi deformatsiya buzilish momentiga yetganda, ε
02
 ning 
qiymatidan ortib ketadi va ε
02.1
 ni tashkil qiladi (29-g rasm). 
Mazkur deformatsiya 
γ
s6
 bilan hisobga olinadi: x qancha kichik 
bo‘lsa, γ
s6
 shuncha katta bo‘ladi. Ko‘rinib turibdiki, zaif arma-
turalangan kesimda yumshoq po‘latdagi kuchlanish oquvchan-

---

47
lik chegarasiga yetib boradi va kuchlanish R
s
 dan foydalaniladi. 
Qattiq po‘latda esa kuchlanish shartli oquvchanlik chegara-
sidan ortib ketadi va R
s
γ
s6
 ni tashkil qiladi, betondagi kuchla-
nish ham hisobiy qarshilik R
b
 ka yetib boradi. 
a
b
v
g
yumshoq 
po‘lat
qattiq 
 po‘lat
 
29-rasm.
Me’yorida armaturalangan kesimlar x=x
R
 bo‘lganda ratsio-
nal ishlaydi (b): ε
b
 va ε
s
 qiymatlar bir vaqtning o‘zida mos ra-
vishda ε
bu
 va ε
pl
 (yoki ε
02
) qiymatga yetib boradi, kuchlanishlar 
esa mos ravishda R
b
 va R
s
 qiymatga yetib boradi.
Ortiqcha armaturalangan kesimlarda (v) x>x
R
 bo‘lganda 
betondagi deformatsiya εbu ga yetib boradi, lekin armatura-
ning deformatsiyasi ε
pl
  ε
02
 gacha yetib bormaydi, ya’ni be-
tonning mustahkamligidan R
b
 to‘la foydalaniladi, armatura-
ning mustahkamligidan R
s
 esa qisman foydalaniladi: σ
s
s
, 
σ
s
 qiymati qancha kam bo‘lsa, x ning qiymati shuncha kat-
ta bo‘ladi. 
Zaif va normal armaturalangan kesimlar bitta umumiy bel-
giga ega: beton va armatura o‘zining mustahkamligidan to‘la 
foydalanadi, shuning uchun ularni hisoblash prinsiplari bir xil 
(hisoblashdagi 1-hol). Ortiqcha armaturalangan kesimlar bosh-
qacharoq hisoblanadi (2-hol bo‘yicha). har ikkala hol o‘rtasi-

---

48
dagi chegara x
R
 (yoki ξ
R
) bo‘lib, shuning uchun uni siqiluvchi 
zonaning chegaraviy balandligi deyiladi.