Sultanova Gulshan Shukurillo qizi

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

21 

    1.3.Tasviriy san‟at darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil  

          etish. 

 

O‗qituvchining shaxsiy sifat va xususiyatlarini bayon etilibgina qolmay, ular sanab 

o‗tiladi,  har  biriga  qisqacha  izohlar  beriladi.  O‗qituvchi  shaxsiga  qo‗yiladigan 

asosiy talabalar belgilab olinadi. 

 

Oliy  ta‘lim  pedagogikasi  fanining  ta‘qidlashicha  o‗qituvchilik  kasbi 

kengashining  biologik,  anatomo-fiziologik  xususiyatlari  bilan  ham  chambar-chas 

bog‗liq.  Pedagogiklik  faoliyati  bilan  shug‗ullanuvchilarda  yuksak,  qon  aylanish 

sistemasi xastaliklari ko‗p uchraydi. 

 

Umuman  pedagoglik  kasbi  o‗qituvchidan  qo‗ydagi  anotomo-fiziologik 

xususiyatlarni talab etadi. To‗rt muchalning bud bo‗lishining (qo‗l, oyoq); ko‗rish, 

eshitish, nutq organlarining sog‗lom bo‗lishini; yurak, qon aylanish sistemasining 

o‗z meyorida ishlashini. 

 

Albatta,  bunday  talabni  qat‘iy  ravishda  har  qanday  o‗qituvchiga  berib 

bulmaydi.  Chunki,  ayrim  jismoniy  nuqsonlarga  ega  bo‗lsada,  o‗qituvchilik 

faoliyatida    katta  natijalarga  erishayotgan  kishilarni  uchratish  mumkin.  Insonni 

ma‘lum bir kamchiligi  o‗rnini boshqa yuksak rivojlangan fazilati bilan to‗ldirish 

mumkin.  Bu  tabiyat  qonuni.  Har  qalay  bolani  yoshligidanoq  kasbga  to‗g‗ri 

yo‗naltirish    muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Masalan,  shunday  kasblar  borki,  nutq 

tiniqligi  unda  yetakchi  o‗rin  tutmaydi.  O‗qituvchilikda  esa  biror  bir  harfni  ham 

noto‗g‗ri talaffuz etish mumkin emas. 

 

O‗qituvchi shaxsiy xususiyatlari ichida motiv yetakchi  o‗rinda turadi. Motiv 

- o‗qituvchining  hayotda jamiyatda tutgan roli, intilishlarini belgilab beradi. Ijobiy 

motivga  ega  bo‗lgan  o‗qituvchi  jamiyat  oldida  turgan  o‗z  vazifasi  va  fuqarolik 

burchini  chuqur  his  etadi,  o‗z  kasbi  va  o‗quvchilarni  sevadi,  o‗zi  ustida    tinmay 

ishlaydi. 

 

O‗qituvchining  shaxsiy  sifat  va  xususiyatlariga  qo‗yidagilarni  kiritish 

mumkin:  gumanistik  va  demokratik  yo‗nalish,  jamiyatda  o‗z  fuqarolik  burchini 

anglab  yetish,  pedagoglik  kasbi  va  bolalarni  sevish,  pedagogik  odob,  ma‘naviy, 

eng  muhimi  bilimga  bo‗lgan  qiziqish  va  ehtiyoj,  tashkilotchilik  qobiliyati,  o‗zini 

---

 

22 

tuta bilish, o‗z ma‘lumotini oshirish ustida ishlash va hakozo. Bular o‗qituvchining 

eng  muhim  sifat  va  fazilatlari  desak  ham  bo‗ladi.  Aslida,  bu  sifat  va 

xususiyatlarning soni, miqdori nihoyatda  ko‗p. 

   Yuqorida  ko‗rib  chiqilgan  ilmiy  tadqiqotlar  tahlillaridan  ma‘lum  bo‗ladiki,  har 

qanday  ta‘limni  tashkil  etish  shaxsning  hissiyoti,bilim  olishga  bo‗lgan    ehtiyoji, 

ruhiy-aqliy taraqqiyoti bilan chambarchas bog‗liq ravishda amalga oshadi.  

      Tadqiqot  ishiga  jalb  etilgan  200  nafar  maktab  o‗quvchilarining  ko‗rsatmasi 

bo‗yicha  o‗quv jarayonini texnologik yondashuv asosida tashkil etish jarayonida 

birinchi  galda  maktab  o‗quvchilarida    ijodiy  faollik,  so‗ng  ijobiy  motivlarning 

to‗g‗ri shakllanganligi, o‗z faoliyatini to‗g‗ri ma‘lum bir maqsadga muvofiq to‗g‗ri 

tashkil  qilish,  boshlagan  ishni  oxiriga  yetkazish,  ongli  intizomni  shakllanishi 

muhim  o‗rin  egalladi.  Shu  bilan  birgalikda,  mavzu  mohiyatini  mustaqil  ravishda 

to‗g‗ri  tushunib  yetish,  ularni  amalda  qo‗llash  mavzu  yuzasidan  to‗g‗ri  xulosalar 

chiqarib borish kabi xususiyatlar ekanligi ayon bo‗ldi. 

 

Har  doim  ijodiy  faollik,  ijobiy  motivlarning  to‗g‗ri  shakllanganligi,  o‗z 

faoliyatini to‗g‗ri, ma‘lum bir maqsadga muvofiq to‗g‗ri tashkil qilishdek shaxsiy 

sifat  maktab  o‗quvchisini  bilimni  to‗g‗ri  egallashlariga  imkoniyatini  yanada 

kengaytiradi.  Bunday  sifatlar  tadqiqot  ishida  yanada  yangi  ilmiy  dalillar  to‗plash 

imkoniyatini  berdi.  Shu  bilan  birga,  yuqorida  tahlil  etilgan  sifatlarning  izchil 

ravishda kelishi, bir-birini to‗ldirishi uzluksiz ta‘lim jarayoni o‗quvchilarda o‗quv 

jarayonini  texnologik  yondashuv  asosida  tashkil  etishda  muayyan  tizimlilik 

prinsipi borligini isbotlab berdi. 

                                

 

 

 

                                              

 

 

 

---

 

23 

                                                    1-jadval 

Umumta‘lim maktabi o‗quvchilaridagi ijodiy izlanuvchanlik darajasini                                  

                                     belgilovchi sifatlar                   

t                                 

/ 

r  

      

    Ta‘limda  o‗quvchining  ijodiy  izlanuvchanlik  darajasini 

belgilovchi sifatlar 

Son 

ko‗rsat 

kichi 

1. 

Shaxsning ijodiy faolligi 

8 

2. 

O‗zligini anglab yetishi 

7.7 

3. 

Tanqidiy tafakkurga ega bo‗lishi 

7.3 

4. 

Mustaqil va erkin fikrlashi 

6.8 

5. 

O‗z faoliyatini to‗g‗ri belgilab olishi 

6.7 

6. 

Maqsadga muvofiq faoliyat ko‗rsatishi 

6.3 

7. 

Milliy-madaniy qadriyatlarni chuqur anglashi 

6.1 

8. 

Topqirlik va hozirjavoblilik 

5.8 

9. 

Donolik 

5.4 

10. 

Kamtarlik 

10.4 

11. 

Yumorga boy bo‗lish  

10.3 

12. 

Bir necha tilda muloqotga kirisha olish 

9.5 

13. 

Kompyuter savodxonligi 

9.7 

 

    

Tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  tashkil  etishda  o‗qituvchi 

mahoratining  hozirgi  holatini  tavsiflash  pedagogikada  katta  hajmda  empirik 

faktlar,  materiallar  yig‗ilganligini  ko‗rsatsada,  ikkinchi  tomondan,  ushbu  faktlar 

BMI  ko‗rinishida  umumlashtira  olinadigan  nazariy  ishlanmalarga  boy  ekanligi 

bilan izohlanadi. 

        Tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  texnologik  tashkil  etish 

jarayoni  o‗quvchi  uchun  muhim  ahamiyatga  egadir.  Darhaqiqat,  tadqiqot 

jarayonida  ko‗rib  o‗tilgan    qonuniyatlarni  qay  darajada  tahlil  etish  va  bu 

qonuniyatlarni  ta‘limni  zamonaviy  texnologiyalar  asosida  tashkil  etishda  qo‗llash 

imkoniyatlari borligi alohida hisobga olindi. 

---

 

24 

O‗tish  davrida  har  qanday  jamiyatda  real  tarzda  amal  qilayotgan  bozor 

munosabatlari  va  unga  xos    qonuniyatlarni    ta‘limni  jarayonisiz  amalga  oshirish  

mumkin  emas.  O‗quvchi  yoshlar  ushbu  jarayonni  turlicha  anglab  yetishlari  va 

baholashlari mumkin. Ularning obyektiv ijtimoiy munosabatlari bir qator ijtimoiy-

pedagogik  tavsiflarga  ega  bo‗ladi,  ya‘ni  shaxsiy  maqsad  va  rejalari  ijtimoiy 

mutanosiblik bilan namoyon bo‗ladigan fikr va kechinmalarda amalga oshadi. 

Tadqiqot  ishimizda  tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  tashkil 

etishda o‗qituvchi mahoratining turlicha texnologiyalari bevosita va bilvosita  bir-

biri  bilan  uzviy  bog‗liq  holda  yuzaga  chiqishi  va  bu  faoliyatda  byektiv  ijtimoiy 

qonuniyatga  bo‗ysunish  mutaxassislarning  ham  kasbiy  sifatlarga  ega  bo‗lishi 

ularning o‗ziga xos va zaruriy shakli ekanligi aniqlandi.  Ta‘limni  takomillashuvi, 

obyektiv  ijtimoiy  qonuniyatga  bo‗ysunishi  har  doim  o‗quvchilarning  voqelikka 

bo‗lgan  obyektiv      munosabatini  shakllantiradi.  Bunda  zamonaviy  texnologiyalar 

ta‘lim-tarbiya  jarayoni  mazmunini  va  uning  individuallashgan  shakllarini  tashkil 

etadi. 

    Tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  tashkil  etishga  zamonaviy 

yondashuv,  zamonaviy  tafakkur  tahlilini  talab  etmoqda.  Uzluksiz  pedagogik 

ta‘limni tashkil etish va rivojlantirishda ushbu muammoning ilmiy jihatdan to‗liq 

o‗z  yechimiga  ega  bo‗lishi  hozirgi  kun  pedagogikasining  eng  muhim  va  dolzarb 

vazifasiga aylandi. 

Tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  zamonaviy  pedagogik 

texnologiyalar  asosida  tashkil  etishda  o‗qituvchi  mahoratining  yana  bir  muhim 

jihati  shundaki,  unda  majburiy  itoatkorlik  o‗rniga  insonparvarlikka  asoslangan 

tarbiya  texnologiyasi  tizimi  yaratiladi.  Bu  tizimda  «tarbiyachi-o‗qituvchi», 

«o‗qituvchi-o‗quvchi», 

«o‗qituvchi-o‗quvchi» 

o‗rtasida 

«subyekt-subyekt» 

munosabati  o‗rnatilib,  barcha  tarbiyaviy  jarayon  o‗z-o‗zini  boshqarishga 

asoslanadi. 

Tadqiqotimizning  vazifalarini  yuqoridagi  tahlillardan  kelib  chiqib, 

maqsadli  amalga  oshirish  uchun  axborot  texnologiyalarini  ham  naqadar 

muhimligini ko‗rib chiqamiz. 

---

 

25 

XXI  asr  kishilik  jamiyati  taraqqiyoti  tarixida  fan  va  texnika  sohasida  yuz  bergan 

inqiloblar  davri  sifatida  joy  oldi.  Ilm-fan  va  texnika  rivojining  yuksak  sur‘ati 

moddiy ishlab chiqish jarayonini nazariy (g‗oyaviy) hamda amaliy jihatdan boyitib 

borish  bilan  birga  ijtimoiy  munosabatlarning  yangicha  mazmun  kasb  etishini 

ta‘minlaydi. Xizmat ko‗rsatish sohalarining paydo bo‗lishi, yangicha turmush tarzi 

kishilarning  moddiy  va  ma‘naviy  ehtiyojlarining  ortib  borishiga  zamin  hozirladi. 

Ijtimoiy  ehtiyojlarni  yangilanib  hamda  ortib  borishi  o‗z  navbatida  ularni  qisqa 

muddatda  va  sifatli  kondirilishini  ta‘min  etuvchi  faoliyatning  yo‗lga  qo‗yilishini 

taqozo  etadi.  Ijtimoiy  zarurat  maxsuli  bo‗lgan  texnologiya  sohasi  va    uning 

takomillashib borishi o‗z navbatida ularni qisqa muddatda va sifatli qondirilishini 

ta‘min etuvchi faoliyatni yo‗lga qo‗yilishini taqozo etadi. Ijtimoiy zarurat maxsuli 

bo‗lgan  texnologiya  sohasi  va  takomillashib  borishi  qisqa  vaqt  oralig‗ida,  kam 

jismoniy  kuch  sarflangan  holda  yuksak  sifatli  maxsulot  ishlab  chiqarish  imkonini 

berdi.  Ishlab  chiqarish  jarayoniga  nisbatan  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar 

an‘anasi yuzaga keldi.  

Ishlab  chiqarish  jarayoniga  nisbatan  texnologik  yondashuv  muayyan  sohalarda 

islohatlarni  tashkil  etish,  ularning  muvaffaqiyatini  ta‘minlash  va  ularni  boyitib 

borish kabi maqsadlarga erishishning samarali omili sifatida tashkil etadi. 

Moddiy 

ishlab 

chiqarish 

sohalariga  zamonaviy,  ilg‗or,  yuksak 

texnologiyalarning tatbiq etilishi bir qator shartlar asosida kechadi. Hususan, ilm-

fan  hamda  texnikaning  so‗nggi  yutuqlariga  tayanish  yirik  moliyaviy  mablag‗lar 

hamda  yuksak  darajadagi  kasbiy  mahoratga  ega  malakali  mutaxassislarning 

mavjudligi bu boradagi yutuqlarni kafolatlaydi. 

Bugungi  kunda  O‗zbekiston  Respublikasida  zamonaviy  pedagogik 

texnologiya    nazariyasi  va  uni  amaliyotga  joriy  etish  ishlari  O‗zbekiston 

olimlarining  ilmiy  asoslangan  fikr  va  mulohazalari  bilan  bir  qatorda  rivojlangan 

davlatlarda chop etilgan adabiyotlarda ilgari surilgan g‗oyalar asosida ham amalga 

oshirilmoqda.  

Yuqorida  bildirilgan  fikr-muloxazalardan  shunday  xulosalarga  kelish 

mumkin:        

---

 

26 

          1.  Mashg‗ulotlar,  dars  samaradorligini  oshirish,  ta‘lim  oluvchilarning 

mustahkam nazariy bilim, faoliyat, ko‗nikma va malakalarini shakllantirish, ularni 

kasbiy mahoratga aylanishini ta‘minlash maqsadida o‗qitish jarayonida  zamonaviy 

pedagogik  texnologiya  dan  foydalanish  davr  taqozosi  hamda  ijtimoiy  zaruriyat 

sifatida kun tartibiga qo‗yilmokda. 

          2. Tasviriy san‘at darslariga zamonaviy pedagogik texnologiyani tatbiq etish 

kadrlar  tayyorlashga  yo‗naltirilgan  umumiy  jarayon  mazmunini  sifat  jihatidan 

o‗zgarishini ta‘minlaydi. 

           3.  Zamonaviy  pedagogik  texnologiya    nazariyasi  g‗oyalaridan  foydalanish 

asosida  tashkil  etilgan  boshlang‗ich  sinflar  barkamol  shaxs  va  malakali 

mutaxassisni  tarbiyalash  borasidagi  ijtimoiy  buyurtmaning  bajarilish  holatining 

sifat ko‗rsatkichiga ega bo‗lishiga olib keladi. 

          4.  Barkamol  shaxs  va  malakali  mutaxassislarni  ijtimoiy  ishlab  chiqarish 

jarayonidagi  faoliyatlari  hamda  ularning  samarasi  ijtimoiy  taraqqiyotning 

tezlashuviga olib keladi. 

          5.  Hozirgi  kunda  jamiyatni  axborotlashtirish  muammosiga  xukumat 

tomonidan  alohida  e‘tibor  berilmokda.  Buni  O‗zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish 

va  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  joriy  etish  chora-  tadbirlari» 

to‗g‗risidagi qarorida ham  yaqqol ko‗rish mumkin. 

     6.  Bu  qaror  axborotlashtirishning  milliy  tizimini  shakllantirish,  iqtisodiyot  va 

jamiyat  hayotining  barcha  sohalarida  zamonaviy  axborot  texnologiyalarini, 

kompyuter  texnikasi  va  telekommunikatsiya  vositalarini  ommaviy  ravishda  joriy 

etish  va  ulardan  foydalanish,  fuqarolarning  axborotga  bo‗lgan  talab-ehtiyojlarini 

to‗liqroq  qondirish,  jahon  axborot  hamjamiyatiga  kirish  hamda  jahon  axborot 

resurslaridan    baxramand  bo‗lishni  kengaytirish  uchun  qulay  shart-sharoitlarni 

yaratishda  maktablar,  kasb-hunar  maktablari,  akdemik  litseylar  va  oliy  o‗quv 

yurtlarining  tasviriy  san‘at  darslariga  zamonaviy  kompyuter  va  axborot 

texnologiyalarini  egallashga  asoslangan  ilg‗or  ta‘lim  tizimlarini  tatbiq  etish; 

axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  sohasida,  birinchi  navbatda  dasturiy 

---

 

27 

vositalarni, ma‘lumotlarning axborot bazalarini ishlab chiqish, respublika, tarmok 

va  maxalliy  axborot-kommunikatsiya  tarmoklarini  shakllantirish,  kompyuter  va 

telekommunikatsiya  texnikasini  ishlab  chiqish  soxalarida  ishlash  uchun  yuqori 

malakali 

mutaxassis 

kadrlarni 

tayyorlashni 

tashkil 

qilish 

masalalarini 

kompyuterlashtirish  va  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  rivojlantirish 

xamda ularning zamonaviy tizimlarining joriy etishning birinchi galdagi vazifalari 

qatoriga  kiritilgan.  Yuqoridagi  qarorlarga  asoslangan  holda  kompyuter  grafikasi 

fani  yuzaga  kelganligi  va  OO‗YU  bitirayotgan  har  bir  talaba  ushbu  fanni 

mukammal bilishi maqsadga muvofiqdir.