1. Joy almashtirish va lokomotor harakatlar (lat.lokus –joy, matsio –harakat)
deb muskul ishi va o’zining ichki aktiv kuchlari yordamida odamning fazodagi
harakatiga deyiladi. Bu harakatlar ma’lum bir tayanch nuqtasidan itarilib yoki shu
tayanchga yaqinlashish yo’li bilan bo’ladi. Bu ish oyoq va qo’llar yordamida
bajariladi. Ba’zan bu harakatlarda tana va bosh qatnashadi.
Joy almashtirish harakatlari uzoq davom etmaydi, ko’pincha
atsiklik (1 marta
bo’ladi). Uzoq davom etadigan joy almashtirish harakatlari
tsiklik bo’ladi, bunda
ishchi harakatlar ko’p marta takrorlanadi. Lokomotsiyalar tabiiy bo’ladi, bunda
odam o’z kuchi bilan harakat qiladi, hkhech qanday moslamalar qo’llamaydi.
Bularga yurish, yug’urish kiradi. Tabiiy holatda maxsus poyafza kiradi. Ba’zi bir
harakatlarda maxsus qo’llanmalar bilan foydalanish mumkin, masalalan, konьki,
chang’i, velosiped, qayiq. Hamma lokomatsiyalar harakat manbachi bo’lib, odam
muskulining harakati hisoblanadi. Boshqa harakatlarda esa, masalana, mototsikl,
parusli kemada, harakat keltiruvchi kuch bilan motor yoki aerodinamik kuchlar
hisoblanadi, odam esa kuchsini asboblarni boshqarishga bag’ishlaydi. Bunday
harakatlar lokomotsiyaga kirmaydi.
2. Yerdagi harakatda tananing og’irlik markazi tayanch, tekisligidan yuqori
bo’ladi. Sportchi tayanchdan yuqori doylashgan va bu nuqtaga pastga qaratib ta’sir
etadi (tepadan pastga) tashqi kuchsiz hech qanday jism o’z harakatini
o’zgartiraolmaydi. Lekin odam organizmni muskusslarning ishi yordamida tashqi
kuchlarini ko’paytirib yoki kamaytirib, harakat qiladi. Muskullarning kusi odm
tanasining tashqi muhit bilan munosabatini o’zgartiradi va tashqi muhitning
qarshilishini o’zgartirali. Odamning harakatida ta’sir etadi. Bu kuchlarsiz harakat
bo’lmaydi. Ularning ta’siri kamaytirish mumkin, lekin butunlay yo’qotish mumkin
emas. Aktiv muskul harakati yordamida odam tashqi kuchlarning ta’sirini
ko’paytirishi yoki kamaytirishi mumkin. Lekin faqat ichki kuchlarning harakati
bilan almashtirish mumkin emas. Odam oyog’ini bukib harakat qilganda muskullar
tayanch nuvchtasiga va odamning tanasiga ta’sir etadi.
Bunday harakat
gorizontal holatda bo’lishini ko’ramiz. Og’irlik kuchining
ta’sirini e’tiborga olmaslik uchun suzuvchining harakatini ko’ramiz. Suvning itarish
kuchi og’irlik kuchini tenglashtiradi. Sportchining oyog’i to’g’rilanib chapga
(tayanch bbilan bog’langan) va o’ngga (tananing boshqa qismlariga (m massasiga
ega) ta’sir etadi. Ikkala tomonga ta’sir etuvchi kuch 1-1ga teng bo’ladi. Fm kuchi
oyoq orqali devorga ta’sir etadi va uning R reaktsiyasini vujudga keltiradi. Tovonlar
Fm kuch tayanch reaktsiyasi bilan muvozanatda bo’ladi. Ikkinchi kuch Fmdinamik
ta’sir etadi va “a” tezlanishni chaqiradi.
Oyoq bilan vertikal holda itarishla tananing tezlanishi oldiga va yuqoriga
bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: