O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Tuproqning  fizik  etilganligi.  Kam  kuch  sarflanib  yaxshi  va  sifatli 
ishlanish  holatiga  tuproqning  fizik  etilganligi  deyiladi.  Tuproqning  bu 
holati  uning  namligi  bilan  belgilanadi  va  to‘liq  nam  sig‘imiga  nisbatan 
namlik 60 dan 90 foizgacha o‘zgarib turadi. Fizik etilish holati tuproqning 
mexanik tarkibiga va strukturasiga  bog‘liq. 
Fizik-mexanik  xossalari  tuproqning  texnologik  xususiyatlarini 
baholashda, ya’ni  yerlarni ishlashning turli sharoitlagini aniqlashda, ekish 
va  yig‘ib-terib  olish  agregatlari,  mashinalarning  ishlash  holatlarini 
o‘rganishda muhim ahamiyatga ega.  
Tuproqqa  ishlov  berilganda  u  har  xil  kattalikdagi  bo‘lakchalarga 
(zarrachalarga) maydalanadi. Bu jarayon tuproq donadorligiga, tuzilishiga 
va namligiga bog‘liq bo‘lib, uning ishlov berishga yetilganligini izohlaydi. 
Tuproq yetilganda ishlov berilsa, qurollarga (plug, kultivator, yumshatgich 
va h.k.) qarshilik ko‘rsatish darajasi nisbatan kam bo‘ladi, ya’ni tuproqqa 
ishlov  berishning  maqbul  darajasini  ko‘rsatadi.  O‘zbekistonning 

---

20 
sug‘oriladigan  dehqonchilik  mintaqasida  tuproqqa  ishlov  berishning 
maqbul  vaqti  uning  tarkibidagi  namlik  dala  nam  sig‘imining  40  %    ini 
tashkil etganda sodir bo‘ladi. 
Qumoq  va  soz  tuproqlar  namlanganda  (suv  berilganda,  yomg‘ir 
yoqqanda)  ularning  ustki  qismida  qatqaloq  hosil  bo‘ladi.  Odatda  bu 
jarayon tuproq tarkibida mayda chang (0,001-0,005 mm) yoki loyqa (0,001 
mm  dan  mayda)  25%  dan  ko‘proq  bo‘lganda  vujudga  keladi.  Undan 
tashqari,  yerni  doimo  bir  xil  chuqurlikda  haydash  natijasida  haydalma 
qatlamning ostida zichlashgan qatlam shakllanadi. Bunday qatlamning suv 
o‘tkazuvchanlik  darajasi  nihoyatda  past  bo‘lib,  o‘simlik  ildizi  yaxshi 
rivojlanmaydi, issiqlik, havo va boshqa xossalari nisbatan yomon bo‘ladi.