O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Tuproqning  umumfizik  xossalariga  uning  hajmiy  og‘irligi, 
solishtirma  og‘irligi,  g‘ovakligi,  suv,  havo,  issiqlik,  elektrlik  va 
radioaktivlik xossalari kiradi. 
Tuproqning hajmiy og‘irligi tabiiy holatdagi 1sm
3
 quruq tuproqning 
gr  hisobidagi  og’irligini  shu  hajmdagi  +4
0 
C  da  olingan  suv  og‘irligiga 
bo‘lgan  nisbatiga  aytiladi  va  g/sm
3 
  bilan  ifodalanadi.  U  tuproq 
zarrachalarining  bir-biriga  nisbatan  joylashishini,  ularning  katta-kichikligi 
va  zichligini  izohlaydi.  Tuproqning  hajmiy  og‘irligi  (qatlamning  zichligi) 

---

17 
uning  mexanik  va  mineralogik  tarkibiga,  donadorligiga  va  organik 
moddalar miqdoriga bog‘liq.  
Sug‘oriladigan  tuproq  qatlamining  hajmiy  og‘irligi  1  g/sm
3
  dan  1,81 
g/sm
3
  gacha  bo‘lishi    mumkin.  Tarkibida  gumus  moddasi  ko‘p  bo‘lgan 
tuproqlar zichligi 1-1,2 g/sm
3
, gumusi kam bo‘lgan tuproqlar zichligi 1,3-
1,5  g/sm
3
  bo‘ladi.  O‘zbekistonning  sug‘oriladigan    dehqonchilik 
rivojlangan  hududlarida    tarqalgan  tuproqlarning  zichligi  1,3-1,52  g/sm
3  
atrofida bo‘ladi. 
Ustki  haydalma  qatlam,  odatda,  kichik  hajmiy  og‘irlikka  (1,1-1,3 
g/sm
3
)  ega,  chunki  bu  qatlamda    agregatlar  g’ovak  joylashgan  bo‘ladi. 
Quyi  qatlamda  agregatlar  miqdori  kamayib  borganligi  hamda  agregat  va 
zarrachalarning  zich  joylashganligi  tufayli  bo‘shliqlar  miqdori  kamayib 
boradi, natijada hajmiy og’irlik ortadi (1,6-1,7g/sm
3
). Strukturali tuproqlar 
kichik  hajmiy  og’irlikka  ega  bo‘lib,  u  butun    o‘suv  davrida    o‘zgarib 
turishi mumkin.