O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi


 Yalpi talab va yalpi taklif modellari



Download 15,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet187/321
Sana24.09.2021
Hajmi15,11 Mb.
#183563
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   321
Bog'liq
2 5415834295740664524

4. Yalpi talab va yalpi taklif modellari 

 

Yalpi talab va yalpi taklif muvozanatligidan kelib chiqib, uning 



uchta  modeli  ajratiladi.  Bunga  yalpi  talab  va  yalpi  taklifni 

muvozanatga keltirishga turli xil yondashuvlar asos qilib olinadi. 

Кlassik model. 

Bu  modelning  “klassik”  deb  nomlanishiga  sabab  shuki,  uning 

asosi  klassik  iqtisodiy  maktab  vakillari  A.  Smit,  D.  Rikardo,  Dj.         

St  Mill  va  J.B.  Sey  tomonidan  ishlab  chiqiladi.  Ular  muvozanatlik 

modelini  faqat  qisqa  muddatli  davrda  qarab  chiqadi  va  qarashlarini 

quyidagilar bilan izohlaydi. 

Talab  hajmi  har  doim  amalga  oshiriladigan  taklif  hajmiga  teng 

keladi.  Uning  asosida  J.B.  Seyning  “bozor  qonuni”  yotadi,  ya’ni 

tovarlar  taklifi  o‘zining  xususiy  talabini  vujudga  keltiradi  yoki 

boshqacha  aytganda,  mahsulotning  ishlab  chiqarilgan  hajmi  barcha 

yaratilgan tovarlar qiymatiga teng daromadlarni (ularni to‘liq sotish 

uchun yetarlicha bo‘lgan) avtomatik ravishda ta’minlaydi. 

Sey fikricha, ijtimoiy mehnat taqsimoti sharoitida har bir ishlab 

chiqaruvchi  o‘z  tovarlarini  o‘zida  ishlab  chiqarilmaydigan  boshqa 

tovarlarni xarid qilish uchun sotadi. Shunday ekan, u faqat sotilgan 

hajmdagi  tovarlarni  miqdorini  xarid  qilishi  mumkin.  Shu  sababli, 

talab har doim taklif hajmiga teng keladi. 

Bunday model uchta shartni taqozo etadi: 




356 

olingan daromad to‘liq sarflanadi; 

faqat o‘z pul mablag‘lari sarflanadi; 

jamiyat  bir  vaqtda  ham  iste’molchi  hisoblangan  ishlab  chiqa-

ruvchilardan iborat bo‘ladi. 

Biroq  amalda  har  qanday  iqtisodiyotda  olingan  daromadning 

qandaydir qismi uning egasi tomonidan sarflanmaydi va jamg‘arma 

shaklini  oladi.  Bu  yalpi  talab  hajmi  va  bandlikning  tegishlicha 

qisqarishiga olib keldi. “Daromad -xarajat” oqimidan mablag‘lar bir 

qismining olib qo‘yilishi  iste’molning qisqarishiga va demak, yalpi 

talab  va  yalpi  taklif  o‘rtasidagi  mavjud  muvozanatlik  buzilishiga 

olib keladi. 

Shu  sababli,  klassik  maktab  vakillari  to‘liq  bandlik  sharoitida 

daromad va xarajatlar tengligini avtomatik ravishda ta’minlaydigan 

umum  iqtisodiy  muvozanatlikning  yetarlicha  asosli  nazariyasini 

ishlab  chiqdi.  Кlassiklar  fikricha,  moslashuvchan  miqdorlar  hisob-

langan  foiz  stavkasi,  ish  haqi,  narx  darajasi  kapital,  ish  kuchi,  pul 

bozorida  talab  va  taklif  muvozanatligini  ta’minlaydi.  Muomaladagi 

pul  massasining  ortishi  esa  tovar  va  xizmatlar  real  oqimida  hech 

narsani 


o‘zgartirmaydi,  faqat  miqdorlar  nominal  qiymati 

o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi. 

Agar  pul  foiz  keltirsa,  daromadlarning  bir  qismi  likvidli  (tez 

sarflanuvchi)  shaklda  saqlanmasdan  qimmatli  qog‘ozlarga  yoki 

bank  tizimiga  jamg‘arma  sifatida  joylashtiriladi.  Foiz  olish 

maqsadida qo‘yilgan pul odatda investitsiyalar manbai  hisoblanadi. 

Agar  jamg‘armalar  investitsiya  qilinmasa,  yalpi  talab  va  yalpi 

takliflar o‘rtasidagi muvozanatlik buzilmaydi. 

Кlassik modelning asosiy qoidalaridan ko‘rinib turibdiki, bozor 

iqtisodiyotini  harakatlantiruvchi  mexanizm  zanjirida  namoyon 

bo‘ladi, daromadlar o‘sishi jamg‘armaning o‘sishini rag‘batlantiradi 

hamda  investitsiyaga  ayla-

nib, ishlab chiqarish hajmi va 

bandlikni  oshiradi.  Natijada 

daromadning  umumiy  miqdori  yana  ortadi  va  bu  jamg‘armani 

kupaytiradi va h.k. 

Agar  bozor  tartibga  solish  mexanizmiga  ega  bo‘lsa,  davlat 

iqtisodiyotiga  aralashmaslik  siyosatini  qo‘llab  iqtisodiy  faollikka 

ta’sir ko‘rsatishdan saqlanadi. 

“daromad  jamg‘arma  investitsiya” 




357 

Кlassiklar  fikricha,  iqtisodiyot  ishlab  chiqarish  omillari  to‘liq 

bandligi  sharoitida  faoliyat  qiladi.  Shu  sababli,  ishlab  chiqarish 

hajmi o‘zining potensial darajasiga teng keladi. 

Narx,  foiz  stavkasi  va  ish  haqi  moslashuvchan  bo‘lib,  ularning 

o‘zgarishi bozor muvozanatini saqlab turadi. 

Ishlab chiqarish omillari miqdori sekin o‘zgarishi sababli, to‘liq 

bandlik  sharoitida  yalpi  taklif  real  ishlab  chiqarish  hajmini,  yalpi 

talab esa narx darajasini belgilaydi. 


Download 15,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish