M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

29-rasm.  Ikki urug‘pallali o‘simliklarning ildizining ichki tuzilishi 
A.  Ikki urug‘pallali  o‘simliklarda  birlamchi  ildizdan ikkilamchiga  o‘tishi. 1- floema, 2- 
ksilema,  3-kambiy  yoylari;  B.  Qovoq  ildizining  ikkilamchi  ichki  tuzilishi.  1-floema,  2-
kambiy, 3-ikkilamchi ksilema, 4-birlamchi ksilema,5-o‘zak nurlari, 6- periderma 
 
Kambiy  halqasining  bo‘linishi  natijasida  ikkilamchi  ksilema  ikkilamchi 
floemaga  nisbatan  ko‘proq  va  tezroq  rivojlanadi.  Shuning  uchun  ikki  pallali 
o‘simliklarda  ildizning  yog‘ochlik  qismi  po‘stloq  qismiga  qaraganda  kengroq 
bo‘ladi. 
Odatda  ildizda  maxsus  mexanik  to‘qimalar  bo‘lmaydi,  mexanik  vazifasini 
ildizning  yog‘ochlashgan  markaziy  silindr  qismi  bajaradi.  Parenxima 
hujayralarining  devori  qalinlashib,  ichki  to‘qimalarni  mexanik  ta’sirotlardan 
saqlaydi. 
Ikkilamchi  to‘qimalarning  hosil  bo‘lishi  bilan  ildizning  ustki  tomoni 
qo‘ng‘ir tusga kiradi. 
 
 
 

---

114 
 
SHAKLI O‘ZGARGAN ILDIZLAR VA ULARNING ICHKI TUZILISHI 
 
 Ko‘pchilik o‘simliklarning ildizlari oziq moddalar to‘plashi natijasida etdor 
bo‘rtmalar  hosil  bo‘ladi.  Bu  etdor  bo‘rtmalar  ko‘proq  asosiy  ildizda,  yon  va 
qo‘shimcha  ildizlarda  ham  bo‘ladi.  Ularda  har  xil  oziq  moddalar  —  inulin, 
kraxmal,  glukoza,  gemitselluloza,  shilimshiq  moddalar  va  hokazolar 
to‘planadi.  Masalan  kartoshkagul  ildiz  bo‘rtmalarida  inulin,  lavlagida,  sabzi 
ildizmevasida  saxaroza,  gulhayri  ildizida  shilimshiq  modda  va  kraxmallar 
mavjud. 
Ba’zi o‘simliklarda g‘amlovchi moddalar ildizning po‘stloq qismida (sabzi, 
petrushka)  to‘planishi  natijasida  ildizning  floemadagi  lub  parenximasi  yaxshi 
taraqqiy  etadi.  Ba’zi  o‘simliklarda  (turp,  sholg‘om,  rediska)  g‘amlanuvchi 
moddalar  ildizning  markaziy  silindr  qismida  to‘planishi  natijasida  ildizning 
yog‘ochlik parenximasi yaxshi rivojlanadi (30- rasm). 
Bunday  ildizmevalarda  suv  naylari  tarqoq  holda  bo‘lib,  po‘sti 
qalinlashmaydi  yoki  kam  qalinlashadi,  mexanik  elementlar  —  lub  va 
yog‘ochlik  tolalari  deyarli  bo‘lmaydi.  Ikki  yillik  o‘simliklar  oziq  moddalarni 
birinchi yili to‘playdi, ikkinchi yili esa shu oziq moddalar novdalar, to‘pgullar, 
meva urug‘ hosil bo‘lishiga sarf bo‘ladi. 
 
                             A.                                                                    B.