Кўчмас мулк ва мулк ҳУҚУҚи амалий қўлланма

КЎЧМАС МУЛК ВА МУЛК ҲУҚУҚИ
154
б) иккинчи тарафнинг бундай ҳолатдан фойдаланиб, битим тузишга 
қаратилган ҳаракатининг мавжудлиги.
Юқорида қайд этилган асослар бўйича битимларнинг ҳақиқий эмаслигини 
исботлаш мажбурияти даъвогарга юклатилади. Яъни, янглишиш, алдаш, зўрлик 
қилиш, қўрқитиш, бир тараф вакилининг иккинчи тараф билан ёмон ниятда 
келишиши ёки оғир ҳолатлар юз бериши таъсирида битим тузилганлиги асоси 
билан судга мурожаат қилинганда ушбу важлар ҳам даъвогар томонидан 
исботланиши лозим. 
Мулкнинг ҳақиқий қиймати олди-сотди шартномасида кўрсатилган 
қийматдан юқори бўлиши нотариал тартибда расмийлаштирилган олди-
сотди шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш учун асос бўла олмайди (оғир 
ҳолатларнинг юз бериши таъсирида тузилган олди-сотди шартномаси бундан 
мустасно).
Даъво муддати. Юқоридаги Пленум қарори 5-бандининг 1-қисмига кўра 
башарти қонун ёки мажбуриятларнинг айрим турларини тартибга солувчи 
ФК нормаларида бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, битимларни ҳақиқий 
эмас деб топиш тўғрисидаги талаблар бўйича умумий даъво муддати – уч 
йил.
Битимларни ҳақиқий эмаслигининг оқибатлари. Фуқаролик кодексининг 
114-моддасига кўра ҳақиқий бўлмаган битим унинг ҳақиқий эмаслиги билан 
боғлиқ бўлган оқибатлардан ташқари бошқа юридик оқибатларга олиб 
келмайди ва у тузилган пайтидан бошлаб ҳақиқий эмасдир.
Битим ҳақиқий бўлмаганида тарафларнинг ҳар бири бошқасига битим 
бўйича олган ҳамма нарсани қайтариб бериши, олинган нарсани аслича 
(шу жумладан олинган нарса мол-мулкдан фойдаланиш, бажарилган иш 
ёки кўрсатилган хизмат билан ифодаланганда) қайтариб бериш мумкин 
бўлмаганида эса, агар битим ҳақиқий эмаслигининг бошқа оқибатлари 
қонунда назарда тутилган бўлмаса, унинг қийматини пул билан тўлаши 
шарт.
Битимнинг ҳақиқий эмас деб ҳисобланиш пайти. Фуқаролик кодексининг 
127-моддасига кўра ҳақиқий эмас деб топилган битим у тузилган пайтдан 
бошлаб ҳақиқий эмас ҳисобланади. Битимнинг мазмунидан унинг фақат 
келажак вақт учун бекор қилиниши мумкинлиги англашилса, ҳақиқий эмас деб 
топилган битим келажак вақт учун ҳаракатдан тўхтайди.
Давлат божи. Битимларни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги даъво 
талаблари бўйича мулкий тусдаги даъволар учун ўрнатилган тартибда даъво 
баҳосидан келиб чиққан ҳолда унинг 2 фоизи, лекин энг кам ойлик иш ҳақининг
50 фоизидан кам бўлмаган миқдорда давлат божи ундирилади.

---