Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Бухгалтерия ҳисобининг шакли деб, бухгалтерия ҳисоби ёзувларини 
маълум техника воситасидан фойдаланиб ташкил қилишга айтилади. Бунда 
корхона ҳисоб ишларида содир бўлган ҳар бир хўжалик муомаласининг ўз 
вақтида, тўғри ва изчиллик билан ҳисоб регистрларининг аниқ бир тизимида 
жамланиши таъминланади. 
Амалиётда бухгалтерия ҳисобининг турли шакллари мавжуд. Ушбу 
шакллар қуйидаги асосий жиҳатларга кўра бир-биридан фарқ қилади: 
♦ Ҳисоб регистрларининг сони, вазифалари ва ташқи кўринишига кўра; 
♦ Синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари, хронологик ва систематик 
регистрларнинг ўзаро алоқасига кўра; 
♦ Ҳисоб регистрларига ёзувларни ёзиш тартиби ва техникасига кўра. 
Ҳозирги вақтда амалиётда бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер, 
журнал-ордер, бош журнал ҳамда информацион технологияларга асосланган 
шакллари амал қилиб келмоқда. 
6
. Бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер шакли. 
Бухгалтерия ҳисобининг мемориал-орлер шакли давлат корхоналари ва 
кичик корхонатарда кенг қўлланилади. 
Мемориал-ордер шакли қуйидаги афзалликларга эга: 
♦ ҳисоб жараёни қатъий изчилликда олиб борилади; 
♦ ҳисоб техникаси содда ва тушунарли бўлади; 
♦ регистрларнинг стандарт шаклларини қўллаш мумкин: 
♦ ҳисоб ишларини бухгалтерия ходимлари ўртасида уларнинг 
малакаларига кўра тақсимлаш мумкин. 
Мемориат-ордер шакли қуйидаги камчиликларга эга: 
♦ ҳисоб ишларини юритишда кўп меҳнат талаб этилади; 
♦ аналитик ҳисоб синтетик ҳисобдаи ажралиб қолади, ҳисоб алоҳида
юритилади; 
♦ турли хил регистрларида бир хил сзуклар кўп маротаба қайд қилинади. 

---

56 
Мемориал-ордер шаклининг моҳияти шундан иборатки, хўжалик 
муомалаларини қайд этиш учун синтетик ва аналитик ҳисобнинг маҳсус 
жамғарув оборот қашшомаларидан, яъпи: асосий воситалар. ҳисобланган 
амортизация ажратмалари; ишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олиш 
қайдномаси; ишлаб чиқариш захиралари. тайёр маҳсулот, шунингдек, улар 
бўйича тўланган ҚҚСни ҳисобга олиш қайдномаси; пул маб-лағларини 
ҳисобга олиш қайдномаси; маҳсулот сотилишини ҳисобга олиш қайдномаси; 
мол етқазиб берувчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси; 
меҳнатга ҳақ тўланишини ҳисобга олиш қайдномаларидан фойдаланилади. 
Корхона бухгалтериясига келиб тушган бирламчи ҳужжатлар уларни тўлди-
риш учун асос бўлиб ҳисобланади. 
Айланма қайдномалари ва жамлама ҳисоб регистрлари асосида 
мемориал-ордерлар тузилади. Мемориал-ордерлар маълумотлари хар ойда 
"Бош дафтар" журналига ўтказилади. Сўнгра унга қараб оборот сальдо 
баланси чиқарилади ва кейин у баланс ҳисоботи шаклига ўтказилади. "Бош 
китоб"да барча ҳисобварақлар дебети бўйича бир ой учун оборотлар суммаси 
барча ҳисобвараклар кредити бўйича оборотлар суммасига, шунингдек 
"Суммаси" устуни якунига тенг бўлиши ксрак. Оборотлардан кейин бир ой 
учун ксйинги сатрда келаётган ой бошида ҳар бир ҳисобварақнинг сальдоси 
чиқарилади ва у ҳисобот балансига киритилади.