Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

15. Ахборотнинг аниқлик ва ишончлилик даражаси. Молиявий 
ахборот содир бўлган операцияларни акс эттиради, шу боис у холислик 
хусусиятига эга ва аудиторлик текширувидан ўтади. Бошқарув ҳисоби эса 
кўпроқ келажак даврга мўлжалланган истиқбол билан иш тутади. Шу боис 

---

223 
бошқарув ҳисобидаги ахборот эҳтимоллик ва субъектив (хусусийлик) 
характерига эга. 
16. Харажатлар ва даромадларни гуруҳлаш йўллари. Молиявий 
ҳисоботда харажатлар иқтисодий элементлар нуқтаи-назаридан, даромадлар 
эса бутун корхона ва фаолият турлари (сегментлари) бўйича гуруҳланади ва 
акс эттирилади. Харажатлар рўйхати ҳукумат қарорлари билан марказлашган 
тартибда қатъий белгиланади. Бу гуруҳлаш бутун корхонада маълум вақтда, 
қандай мақсадга мўлжалланганидан қатъий назар, қилинган ҳаражатлар 
тўғрисидаги ахборотни олиш имконини беради.
Бошқарув ҳисобида эса харажатлар калъкуляция моддалари бўйича, 
даромадлар эса тузилмавий бўлинмалар ва маҳсулот, ишлар, хизматлар 
турлари нуқтаи-назаридан гуруҳланади ва акс этирилади. Калькуляция 
моддаларининг рўйхати корхона томонидан ишлаб чиқилади ва белгиланади. 
Калькуляция 
моддалари 
нуқтаи-назаридан 
харажатларнинг 
гуруҳлашини алоҳида тузилмавий бўлинмалар бўйича ҳам, ишлаб 
чиқиладиган маҳсулотлар нуқтаи-назаридан ҳам қилинган харакатлар 
тўғрисидаги аҳборотни олиш имконини беради. 
17. Масъулият даражаси. Молиявий ҳисобни нотўғри олиб 
борганлиги учун корхона раҳбарлари ва бош бухгалтери маъмурий, ҳатто 
жиноий жавобгарликка ҳам тортиладилар. Бошқарув ҳисоби соҳасида эса 
раҳбар ходимлар бошқарув ҳисоби маълумотларини бузиб кўрсатганлиги 
учун эмас, ошкор қилганлик учун интизомий (маъмурий) жавобгарликка 
тортиладилар. 
Юқоридагиларни умумлаштирган ҳолда шуни таъкидлаш лозимки, 
тезкор, статистик ва солиқ ҳисоби билан бир қаторда бухгалтерия ҳисоби 
корхонанинг умумий ҳисоби тизимига киради ва молиявий ва ишлаб 
чиқаришга бўлинади. Корхона харажатлари ва даромадлари уларнинг 
объекти (манбаи) ҳисобланади. Ишлаб чиқариш ҳисобининг таҳлилий 
ахборотидан фақат ички бошқарув учун фойдаланилади. Молиявий ҳисобда 
эса асосан ташкилотнинг тижорат сирини намоён этмайдиган ахборот 
тўпланади, шу сабабли уни ташқи фойдаланувчиларга тақдим этаверади. 
Бухгалтерия ҳисобининг бундай тузилишининг боиси шуки, унинг 
бутун тизими ташкилот бошқарув тизимининг таркибий қисми ҳисобланади. 
Бироқ “молиявий ҳисоб” ва “ишлаб чиқариш ҳисоби” ибораларини 
қўлланишда асосан учёт амалларига зўр берилади. Бошқарув ҳисоби эса 
фақат ҳисоб амаллари билан чекланмайди, унинг бошқа функциялари 
ёрдамида ишлаб чиқиш ҳисобини бошқарув ҳисобига айлантиради.