O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomli andijon davlat universiteti

Hiqildoq    ichki  tomondan    shilliq    parda    bilan  qoplangan.    Yuqori  

bo‘limida  u  tovush  boylamlari  nomini  olgan  burmalar  hosil  qiladi.    Tovush 

boylamlari    tarang    tortilgan,  elastik    va  zich,  juda  harakatchan  tuzilmalardan  

iborat.  Ular    bag‘rida    taranglashish  va  bo‘shashish    xususiyati  bo‘lgan  tovush 

muskullari  joylashgan.  Tovush  boylamlari    jipslashgan    nafas  orqali 

chiqariladigan  havo  oqimi  ularni tebranishga  majbur  etadi.  Burmalar  harakati  - 

chatsotasi turlicha bo‘lishi mumkin, tovushning  balandligi ana shunga bog‘liq, 

tebranishlar  soni  nechog‘li  ko‘p  bo‘lsa,  tovush  shu  qadar    yuqori  bo‘ladi. 

Burmalar  sekundiga 80 dan 10 000 gacha va bundan  ko‘p tebranishi mumkin. 

---

36 

 

Tebranishlar amplutudasi ham bir xil emas, shunga ko‘ra,  tovush qattiqligi ham  

o‘zgaradi.  Tebranishlar    butun  burmaga    yoki  uning    ayrim  qismlariga  ham  

ko‘ndalang, ham  uzunasiga  yo‘nalishda tarqalishi mumkin, bu holat tovushga  

muayyan tembr-ohang beradi. 

 

Tovush  burmalari bilan qo‘shni bo‘lgan hamma  organlar  va to‘qimalar 

o‘zaro bog‘liq va so‘zlashuv  nutqida til, lablar, tishlar, tanglay va rezonatorlar  

sifatida  halqum,  burun  halqum,  og‘iz  bo‘shlig‘i,  burun  bo‘shlig‘i  va  uning  

qo‘shimcha bo‘shliqlari, traxeya ishtirok etadi. Ayollarda tovush boylamlarining  

uzunligi o‘rta hisobda 18-20 mm, erkaklarda 20-22 mm  bo‘ladi [13]. 

 

Bola  ulg‘aygan  sari  tovush  o‘zgaradi  va  balog‘atga  yetish  davrida  bu 

ayniqsa,  sezilarli  bo‘ladi.  Bu  o‘zgarishlar  mutatsiyalar  nomini  olgan  va  qiz 

bolalarda,  odatda,  tinch  o‘tadi,  tovushdagi  o‘zgarishlar  sezilarli  bo‘lmaydi. 

Chunki,  qiz  bolalarda  hiqildoq  uchdan  bir  qismga,  o‘g‘il  bolalarda  esa  deyarli 

ikki    baravarga  kattalashadi.  Shunga  yarasha  tovush  burmalari    ham  o‘zgaradi. 

Mutatsiya  davri  1,5-2  yil    davom  qiladi,  so‘ngra  tovush  o‘ziga  xos  bo‘lib 

shakllanadi. 

 

Kichik    maktab  yoshidagi    o‘quvchilarda  tovush  boylamlari  katta    va 

tovush yorig‘i tor bo‘ladi, 12 yoshga kelib  u katta  odamdagi  kabi bo‘ladi.  Qiz 

bola va o‘g‘il  bolalarda  hiqildoqning jinsga  oid farqi uch yoshga  yetgandayoq 

paydo  bo‘ladi  va  15  yoshda  erkak    hiqildog‘i  belgilari  uzil-kesil  shakllanib 

bo‘ladi.  Erkak    hiqildog‘ida  qalqonsimon  tog‘aylarning    bir-biriga    qo‘shilish 

burchagi  bo‘yinda  yaxshi  ko‘rinib,  tashqariga  turtib  chiqadi.  Erkaklarning  

tovush  boylamlari  ayollarnikidan  yo‘g‘on  va  kalta    bo‘ladi,  bu  tovushning  

balandligi va ohangida aks etadi.