O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomli andijon davlat universiteti

Nafas  olish  yo‘llarining  tuzilishi  va  rivojlanishi.  Nafas  olish 

yo‘llarining  boshlang‘ich  bo‘limi  burun  bo‘shlig‘i  hisoblanadi.  Bola  10-14 

yoshga etguncha burnining shakli o‘zgaradi va o‘lchami kattalashadi. Taxminan 

5  yoshga  kelib,  peshona  suyagiga  o‘tish  chegarasida  egarsimonlikning 

rivojlanishi sezilarli bo‘ladi. Burun bo‘shlig‘ida uning yon yuzalarida to‘rttadan 

chig‘anoq:  eng    yuqorigi,  yuqorigi,  o‘rta,  pastki  chig‘anoqlar  joylashgan.  Eng 

yuqorigi  chig‘anoq  asta-sekin  yo‘qoladi,    katta  odamda  ularning  soni  uchta 

bo‘ladi. Chig‘anoqning orasida yo‘llar bo‘ladi. Bolalarda ular ikkita: yuqorigi va 

o‘rta yo‘llar. 9  yoshga kelib uchinchi- pastki yo‘l, 8-9 yoshlarga kelib gaymor 

bo‘shliqlari  va  peshona  bo‘shlig‘i,  6  dan  12  yoshgacha  asosiy  va  qo‘shimcha 

bo‘shliqlar rivojlanadi. 

 

 Burun bo‘shlig‘i kiprikchali epiteliydan tashkil topgan shilliq parda bilan 

qoplangan.  Har  bir  kiprikli  hujayrada  uzunligi    3-7  mikrometrga  teng  200 

tagacha  kiprikchalar  bo‘lib,  ular  minutiga  160-250  marta  tebranadi.  Hamma 

kiprikchalarning  haraqati  qat’iy  muvofiqlashgan:  ular  burun-halqumga  tomon 

tebranib, burun   shilliq pardasi ishlab chiqaradigan burun shilimshig‘ini doimo 

unga itarayotgandek harakatlanadi [9,12]. 

           Burunning  egri-bugri  devori  shilliq  pardasida  havo  tarkibidagi    turli  xil 

yot  zarrachalarning  40%  gacha  qismi  tutilib  qoladi,  bunda  o‘lchami  50 

---

35 

 

mikrometrdan  yirikroq  bo‘lgan,  nisbatan,  yirik  zarrachalargina  tutilib  qoladi, 

xolos.  Burun  bo‘shlig‘i  ko‘z  yoshi  –  burun  yo‘li  orqali  ko‘z  kosasi  bilan 

tutashadi va ko‘z yoshi suyuqligi uni doim namlab turadi. 

          Burun  halqum.  Burun-halqum  og‘iz  va  burun  bo‘shlig‘ining  orqasida, 

lekin asosiy suyak va yuqori bo‘yin umurtqalarining oldida joylashgan.  Kichik 

yoshdagi  o‘quvchilarning  burun-halqumi    kambarroq  bo‘lib,  ancha    tik 

joylashgan.  Uning  yon    devorlarida  qattiq  tanglay  damida  turadigan  evstaxiev 

naylarining yutish teshiklari ko‘rinadi. 

 

Burun-halqumda bodomcha bezlari halqasi bor (2 ta tanglay, 2 ta nay, 1 ta 

yutqun va 1 ta til bezi). Bodomcha  bezlari bolalarda hayotining ikkinchi  yilida 

ancha  tez    rivojlanadi,  4  yoshga    kelganda  esa  hammadan    ko‘p  rivojlanib 

bo‘ladi [4,6]. 

 

Burun-halqum  bo‘shlig‘ida  adenoidlar  degan  nom  bilan    ataladigan 

bezsimon to‘qima  tuzilmasi ham bor. Ba’zi bolalarda  bular juda katta bo‘ladi 

va  burun  bilan  nafas  olishga  xalal  beradi.  Bunday  bolalarni  operatsiya  qilib 

davolash kerak. 

 

Burun-halqum  pastga  davom  etib  hiqildoqqa  o‘tadi.  U  harakatchan 

birikkan  tog‘aylardan  iborat,  eng  kattasi  qalqonsimon  tog‘ay  deyiladi.    Uning  

yuqorisida  hiqildoq  usti  qopqog‘i  va    cho‘michsimon  tog‘aylar,  quyiroqda 

uzuksimon  tog‘ay  yotadi.  Hiqildoq  usti  qopqog‘i  ovqat  yutish    paytida 

hiqildoqqa kirish qismini berkitib turadi.