Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Ўқув материалининг белгили 
моделлари асосида таълимни 
жадаллаштириш 
технологияси 
(В.Ф.Шаталов) 
Донецк 
очиқ 
университети 
профессори 
В.Ф.Шаталов 
ўқитишни 
жадаллаштириш 
технологиясини ишлаб чиқди ва амалиётга тадбиқ 
этиб анъанавий синф-дарс ўқитиш усулининг 
очилмаган қирраларини кўрсатиб берди. 
 
Бу технологияда:
Таълим мақсадлари: 
Билим, кўникма ва малакаларни шакллантириш. 
Ҳар қандай индивидуал қобилиятли болаларнинг барчасини ўқитиш. 
Тезлашган ўқитиш (умумий ўрта таълим ҳажмини 9 йилда ўқитиш). 
Принциплари: 

---

14 
- 
кўп марта такрорлаш, мажбурий босқичли назорат, йирик блоклар билан ўрганиш; 
фаолиятнинг динамик яхлитлиги, таянч сигналлар, ҳаракатларнинг мўлжалли асослари; 
- 
шахсга йўналтирилган ёндашув; 
- 
инсонпарварлик (барча болалар иқтидорли); 
- 
ўқув вазиятларининг тафовутсизлиги, тузатиш учун истиқболларнинг очиқлиги, 
муваффақиятнинг ўсиб бориши; 
- 
таълим ва тарбиянинг узвийлиги. 
Мазмуннинг ўзига хос жиҳатлари: 
Ўқув материали йирик ҳажмда киритилади. 
Материал блоклар бўйича жойлаштирилади. 
Ўқув материали таянч схема-конспект кўринишида расмийлаштирилади. 
В.Ф.Шаталов технологиясининг асосий ғояси: дарсда ўқувчиларнинг ялпи 
фаоллигини таъминлайдиган ўқув фаолияти тизими яратилади. Ўқув фаолиятининг андозаси 
асосида таянч конспектлари (сигналлари) - ўқув материалининг кодлаштирилган кўрсатмали 
чизмалари ётади. 
Таянч - мўлжалли ҳаракатлар асоси, боланинг ички ақлий фаолиятини ташқи 
кўринишида ташкил этиш усули. 
Таянч сигнал - ассоциатив рамз (белги, сўз, расм, чизма, шакл ва бошқа) бўлиб, 
маълум фикрий маънони билдиради. 
Таянч конспект - қисқача шартли матн кўринишидаги таянчли сигналлар тизими 
бўлиб, яхлит ўқув материалининг ўзаро боғлиқ элементлари сифатида тушунчалар, фактлар, 
ғоялар тизимининг кўрсатмали конструкциясини ўзида акс эттиради. 
Бу технологияда ўқитувчи меҳнати асосий мавқени эгаллайди ва бу меҳнатга 
ўқувчилар айрим ҳоллардагина (назорат, маслаҳат, ёрдам) жалб этилади. Таянч сигналлари 
ёрдамида ўқитиш жараёни қатор босқичлардан иборат: 
1. 
Синфда ўқитиш: мавзу ўқитувчи томонидан одатдагидек синф доскаси ёнида (бўр, 
латта ёрдамида) тушунтирилади, кейин эса таянч конспектлар асосида мавзуни тушунтириш 
такрорланади. Ўқувчиларнинг ўз конспектлари устида мустақил ишлаши таъминланади ва 
фронтал тарзда билимлар мустаҳкамланади. 
2.