Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

10-
расм. Ўқув мақсадларига эришиш усуллари 
 
Ўзлаштиришни ёзма, огзаки ва тест усулида назорат қилишнинг ўзига хос 
хусусиятлари. 
Ўқитувчининг мақсади: 
Ўзлаштиришни назорат қилишнинг аҳамиятини ёритиб бериш, ҳар бир назорат 
турининг ўзига хос хусусиятларини очиб бериш, талабаларда ўқувчилар билимларини 
ўзлаштиришни назорат қилиш кўникмаларини ҳосил қилиш . 
Муаммолар: 
Сизнингча анъанавий назорат турларидан тест назорат турларидан афзалликлари 
нимада деб биласиз? Фикрингизни изоҳланг.
Идентив ўқув мақсадлари: 
Ўзлаштиришни назорат қилишининг аҳамиятини ўрганади. 
Ўзлаштиришни назорат қилишининг аҳамиятини тушунади. 
Ўқув мақсадига эришиш усуллари 
Педагог томонидан хохишга биноан танланади (санаб 
ытилган қоидаларга мажбурий риоя қилиш билан) 

---

178 
Назорат турларининг афзаллиги ёки камчилигини аниқлайди. 
Ҳар бир назорат турларини таққослайди.
Ўзлаштиришни назорат қилиши жорий, оралик ва якуний назоратни ўз ичига олади. 
Жорий назорат узлуксиз тескари богланишни таъминлайди, одатда баҳолашсиз ўтказилади, 
шундай килиб билимлар шаклланишида иштирок этади. Шуни эслатамизки, педагогик 
технологияда тескари богланиш нафақат ўқитишнинг боришини коррекциялаш учун, балки 
ўқув мақсадларини аниқлаш учун ҳам хизмат қилади. Якуний назоратда режалаштирилган 
ўқув мақсадларига эришиш баҳоланади. 
Назорат оғзаки, ёзма ёки тест усулида булиши мумкин. Билимларни назорат 
қилишнинг бу турларини қўллашнинг хусусиятларини караб чикайлик. 
Оғзаки назоратнинг афзалликларига шахсий контакт, укитувчининг ўқувчи билан 
тирик диалоги, уни айтадиганларини нутк шаклида ифодалашга машк қилдириш, 
билимларни янада чукуррок текшириш учун педагог томонидан кушимча саволлар бериш 
имконияти киради. Педагог томонидан куйилган саволга огзаки жавоб беришга тайерланиш 
доимо ўқувчининг фаол фикрлаш фаолияти билан богланган. 
Огзаки жавоб яхши тайерланган ўқувчига ўзининг иктидорини, қўшимча эгаллаган 
билимларини намойиш этишга имкон беради. Бевосита контакт туфайли ўқитувчи сурок 
вақтида ўқувчининг билимлари тўғрисидаги барча гумонларни бартараф этиш ҳолатида 
бўлади. 
Шу билан бир вақтда огзаки назоратда ўқувчилар ва талабалар билимларини баҳолаш 
маълум даражада педагог индивидуаллигининг акс этиши бўлади. Ҳар бир педагогда 
билимларни баҳолашда доимо объектив ва субъектив муносабат бир вақтда олдинга чиқади. 
Кўп сонли чет эл тадқиқотларида кўрсатилганки, "қисқа вақт оралигида бир-биридан 
мустакил равишда битта ўқувчини битта билимлар соҳасида битта ўқув мақсадларида 
текшириш иккита имтихон олувчи баҳосининг мос келиши фақат 40-60 % ҳолларда мос
келган" (К.Ингенкамп, 1991). Бунда битта имтихон топширувчи бир имтихон олувчида энг 
юқори баҳони, бошқасида эса энг паст баҳони олган. Шунингдек, турли педагоглар 
томонидан битта ёзма назорат ишига қўйилган баҳоларнинг анча фарк қилиши ҳам 
тасдиқланади. 
Шундай килиб, ўқувчининг ёзма ва оғзаки назоратда олган баҳоси баъзан субъектив 
бўлади. Ўқувчининг баҳоси, одатда, нафақат унинг билимлари даражасига боғлиқ бўлади. 
Билимларни баҳолаш амалиётида педагоглар, одатда, синф (гурух)нинг уртача даражасига 
мулжал олинади. Шунинг учун кучсиз синфларда баҳолар одатда кўтарилган, кучли 
синфларда пасайтирилган бўлиб чикади.