Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

Ишнинг мураккаблиги унинг параметридек бўлиб, 
аксарият у сифатини ифодалайди. У ечим қабул 
қилишда эркинлик ва жараённи бошқариш (эгалик) 
даражасини ифодалайди. Баъзан амалда ижрочининг 
шахсий камолотига ва ишни бажариш бўйича унга 
берилган ҳуҳуққа боғлиқ, оқибатда ташкилотда ик- 
кита бир хил лавозимдаги киши мураккаблиги бўйи- 
ча турли ишни бажариши мумкин. Мана шунда таш­
килотни бошқаришда норасмий томони пайдо бўла 
бошлайди.
Ишнинг кўлами ва мураккаблиги бир ташкилот­
ни ўзида бир ишни иккинчи ишдан фарқли қилади. 
Бу эса қуйидаги 11-чизмада келтирилган.
7.2.3. Ишнинг параметрлари
Ю қори
И ш нинг му­
раккаблиги
Паст
ОЎЮ проф сссори 
фирма иқтисодчиси 
заводда Ч П У билан 
дастгоқга хизмат кўрса- 
тадиган ходим
ОЎЮ декан и 
корхонада менежер 
конструктор
Амалий машғулот раҳба- 
ри
АТК д и ректорин инг ко- 
тиби
Юк юкловчи
ОЎЮ да бўлим 
бош лиги 
АТК ҳайдовчи 
Ч и л а н з о р 2 - Т Х К
цехида
I I - чизма. Иш нинг кўлами ва мураккаблиги. Ишн и н г кўриниш
бўйича фаркутаниши
7 - 7 7
97
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Масалан, олий ўқув юрти декани ёки корхона ме- 
нежери бир вақтнинг ўзида мос равишда профессор 
ва иқгисодчи бўлиб ишлашлари мумкин, аммо би- 
ринчининг иши бажариладиган масалалар ҳажми 
бўйича охиргига қараганда бир қанча бор «кўламли», 
чунки ўзининг касбий вазифасидан ташқари бошқа- 
риш бўйича кўпгина вазифалари бор. АТК директо- 
рининг котибаси ёки юкловчи бажарадиган ишнинг 
мураккаблик даражаси фирма иқтисодчиси ёки за- 
водда ЧПУ билан дастгоҳга хизмат кўрсатадиган хо- 
димнинг ишидан паст.
Ишни лойиҳалашда у бўйича муносабатлар деган- 
да иш ижрочиси билан бошқа ходимлар орасидаги 
ишни ўзи бўйича ҳамда ташкилотдаги ишнинг бош- 
қа турлари билан боғлиғутик тушунилади.
Ишни лойиҳалашда фойдаланиладиган иш бўйи- 
ча муносабатлар ташкилот тузилишини шаклланти- 
ришда кўприк вазифасини ўтайди. Бу ташкилий ва- 
зифани ишчи муносабати шаклида ажратишдан ке­
либ чиққан. Ташкилотдаги ишнинг вазифаларининг 
ўзаро боғлиқлиги унинг тузилиш асосидир (11-чиз­
ма)
Таш килот
М асалалар \ Таш килот-
Ишлар
масалалари
И И Ғ И Н Д И С И
J 
даги иш
Й И Ғ И Н Л И С И
Таш килот
тузилмаси
12-чизма. Таш килотда масаладан тузилмасига ўтиш
Иш бўйича муносабатнинг хусусияти ва тавсифи 
ҳақида раҳбарият томонидан ечим қабул қилиш таш­
килотнинг бошқариш иш кўлами ва иш қисмини 
яратиш, хизмат хона ва бўлинмалар каби тузилиш 
унсурлари билан боғлиқ. Бу яна гурухдарнинг аҳил- 
лиги ва ташкилий маданиятларига ҳам боғлиқ.
Ўзини оқламаган катта гуруҳлар, умумий ишни 
бажарсалар, уларнинг аъзолари орасида дўстона ва 
манфаатдорлик муносабатини таъминлаш қийинла- 
шади, оқибатда ишнинг самарали бажарилишига сал-
98
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бий таъсир этади. Бунга иш бўйича кўп одамлар учун 
бир-бирига мос келувчиларни тўплаш ўта кам учрай- 
диган ҳолат бўлганлиги сабабдир. Оқибатда гуруқлар 
орасида аҳиллик қийналади, бундан ўта нозик муно­
сабат тутишга ўрганган кишилар учун ишдан қони- 
қиш манбаи йўқола боради.
Иш қисмлари, хизмат бўлимлари ва бўлинмалар- 
ни яратишда ташкилот раҳбари кўп ҳолатларда ама- 
лий тажрибадаги иш муносабатларидан келиб чиқиб, 
уни лойиҳалайди. Иш вазифасидаги умумийлик уларни 
бир гуруҳ ходимлар даврасида бирлашишларига им- 
кон беради, гуруҳлар ичида шахсий сифати ва ва- 
киллик ҳуқуқидан фойдаланиб ишни босқичма-бос- 
қич бўйсунишга қараб иш топширилади. Горизонтал 
бўйича ва вертикал бўйича манфаатдорликнинг уму- 
мийлиги иш жараёнида қатнашувчиларга уларни 
ижтимоий қониқгирувчи муносабат ўрнатади.
Шундай қилиб, ишни таэушл қилиш усуллари раҳ- 
барларга ечиб бўладиган масалалар ва кутилган на- 
тижага эришиш мумкин бўлган ишни лойиҳалаш им- 
конини беради. Аммо иш билан натижа орасидаги боғ- 
лиқликни қараб чиқиш дан олдин иш мазмунини 
ходимлар томонидан идрок қилишни ҳисобга олиш 
лозим.
7.2.4. Ишнинг мазмунини идрок қилиш
Бир ишга муносабат бўйича одамлар ўзини ҳар хил 
тутади. Бундай бўлишга сабаб хусусан кишилар уни 
ҳар хил идрок этадилар.