boshlab naysimon bo’shlig’i bor, baland eiteliy bilan qoplangan sut yo’llari zo’r berib o’sa boshlaydi.
Uning devorlarida ko’p sonli sekretor oxir-lar (al’veolalar) paydo bo’lib, uning bo’shlig’i kengayadi.
403
Sekre-tor oxirlarini bo’lib turuvchi biriktiruvchi to’qimaga leykotcit-lar to’planadi. Tarmoqlangan sut
yo’li va yiriklashgan al’veola-larda sekretciya belgisi ko’rinmaydi. Homiladorlikning uchinchi
oyining oxiri, to’rtinchi oyining boshida sekretciyaning birinchi belgilari ko’rina boshlaydi.
Homiladorlikning oxirgi kunlari va bola tug’ilganidan so’ng dastlabki kunlarda ajralgan sekret yirik
yog’ tomchilari saqlaydi va sutdan bir oz boshqa tarkibga ega bo’lgan og’i.z suti (colostrum) dan
iboratdir. Og’iz suti og’iz tanachalari deb nomlanuvchi, yog’ tomchilarni yutib olgan leykotcit-lar
borligi va yirik yo’ tomchilarining ko’pligi bilan ajralib turadi. Ajraladigan og’iz sutining miqdori
juda ozgina. Sut emizish davri boshlanishi bilan og’iz suti tanachalari yo’qoladi va odatda, tug’ruqdan
bir sutkadan so’ng, sekretciya jarayoni deyar-li butun bez bo’ylab tarqalib, uning intensivligi tez
oshadi. Ammo birinchi to’rt kun mobaynida (ba’zan 8 kungacha) og’iz suti ajralishi davom etadi va
faqat keyingina bez oddiy sut ajra-tishga moslashib oladi.
Sut 1-2% oqsil moddalar, 3-4% yog’, 5% qand va 0,6% le-tcitin saqlovchi emul’siyadan iborat
bo’ladi. Sut bezlarining bo’-limlari o’z ish faoliyati jarayonida o’pka atcinuslari ko’rinishi-ni eslatadi.
Sut bezlarining sekretor faoliyati eng avjiga chiqqan paytida bez al’veolalari devorida yirik sekretor
hu-jayralar, uning ostida, nozik bazal membranada, mioepiteliy hujayralar yotadi. Al’veolalar bir
vaqtning o’zida sekret aj-ratmaganligi uchun turlicha ko’rinishga ega. Sut ajratgan al’veo-lalarda
epiteliy yassi bo’lsa, sut donachalari saqlagan bez hujayralari bo’ychan ko’rinishga ega bo’ladi.
Sut bezlari sekretor tciklining sekretciya davrida al’veola .hujayrasi baland prizmatik shaklga ega
bo’lib, ularning apikal yuzalari al’veola bo’shlig’iga gumbazsimon chiqib turadi. Bez hu-jayrasining
tcitoplazmasida ko’p sonli mitoxondriylar, uch qis-mida yog’ to’plamlari, oqsil donachalari va
vakuolalar yig’iladi. Sut bezlarining sekretciyasi apokrin tipda bo’ladi.
Sekret ajralgandan so’ng bez hujayralari yassilanib qoladi. So’ngra bu hujayralar yangitdan
yiriklashadi, balandligi oshadi :va ularda yana sekretor donalarning yig’ilishi boshlanadi. SHun-,day
qilib, sekretor tcikl qaytariladi. Laktatciya davri tugagan-dan so’ng, bez involyutciyaga uchraydi.
Oxirgi bo’limlar - al’veo-lalar puchayadi, epiteliy ko’p myqdordagi makrofaglar tomonidan fagotcitoz
qilinadi, va bez narenximasining reduktciyasi tufay-
li sut bez homiladorlikdan oldin qanday bo’lsa, shu holatga qay-tadi. Ammo homiladorlik davrida
hosil bo’lgan al’veolalarning bir qismi saqlanib qoladi.
Klimaks boshlanganda sut bezlaridagi reduktcion o’zgarishlar chuqurlashib bez parenximasi asta-
sekin biriktiruvchi to’qima bi-lan almashinadi.
Sut bezlari sraoliyatining boshqarilishi. Sut bezlarining laktatciyaga tayyorlanishida tuxumdonning
estrogen va progestron gormonlari muhim ahamiyatga ega. Bir vaqtning o’zida ovarial gormonlar sut
hosil bo’lishini susaytiradi. Pla-tcenta gormonlari ham shunday ta’sir ko’rsatadi. SHuning uchun
shakllanmagan sut bezida, normada sutning ajratishi tug’ruqdan so’ng bola yo’ldoshi gormonlarining
ta’siri to’xtagandan keyin boshlanadi. Ammo sut hosil bo’lishida asosiy rol’ nerv-reflektor mexanizmi
yordamida bajariladi. Bu refleksda oksitotcin gor-monning roli ham katta. SHunday qilib, sut bezining
faoliyatn nerv va gumoral omillar yordamida boshqariladi.