Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Tuzilishi.  Taloq toq a’zosi, shakli cho’ziq, qonga to’lib turishi tufayli to’q qizil rangli bo’ladi. 

U sirtdan seroz parda va zich fibroz kapsula bilan o’ralgan. Kapsuladan a’zo ichiga yo’g’on  to’siqlar 

trabekulalar o’sib kiradi. Sekin-asta ingichkalashib boruvchi bu trabekulalar taloqni unchalik yaxshi 

ifodalanmagan  bo’lakchalarga  bo’ladi.  Kapsula  va  trabekulalar  ko’p  miqdorda  kollagen  va  elastik 

tolalar  tutuvchi  zich  biriktiruvchi  to’qimadan  tuzilgan.  Kapsulada  ayrim  silliq  mushak  hujayralari 

bo’ladi. Taloqda qon tomirlar kiradigan joyda kapsula qalinlashib va ichkariga buralib, bu a’zoning 

darvozasini hosil qiladi. 

 

Taloq  trabekulalari  orasida  parenxima  joylashib,  unda  oq  va  qizil  pulpa  farq  qilinadi  (144-

rasm). Taloqning oq va  qizil  pulpalari asosini retikulin tolalardan iborat retikulyar to’qima tashkil 

qiladi. A’zoning taxminan 1/5 qismini tashkil etuvchi oq pulpa (pulpa lienis alba) limfatik follikullar 

(Malpigi tanachalari)dan iborat. Organ kesib ko’rilganda oq pulpa tarqoq joylashgan, och kulrang, 

yumaloq  tanachalar  shaklida  ko’rinadi.  Ularning  morfologik  tuzilishi  limfa  tugunlarining  po’stloq 

moddasidagi follikullarga o’xshash, ya’ni ular limfotsitlarning to’plamlaridan iborat follikullar bo’lib, 

ba’zilarining markaziy qismlari och bo’yalib, ko’payish markazi nomi bilan yoritiladi. Bu yerda yirik 

limfotsitlar  va  limfoblastlar  joylashib,  ularning  ko’pchiligi  mitoz  bo’linishning  turli  bosqichida 

bo’ladi. Limfatik follikulning chekka qismida arteriya (arteria lymphonoduli) joylashadi va bu bilan 

limfa  tuguning  follikulidan  farq  qiladi.  Oq  pulpaning  shu  ekstsentrik  joylashgan,  lekin  markaziy 

arteriya  deb ataluvchi tomirining atrofi (periarterial  zona) taloq  limfatik  follikulining timusga tobe 

qismi hisoblanadi va u yerda ko’pgina T-limfotsitlar joylashadi. Bu yerda makrofaglar va T-zonalar 

uchun xos bo’lgan interdigitirlovchi hujayralar ham bo’ladi. 

 

Taloq  limfatik  follikulida  arteriya  atrofidagi  T-zonadan  tashqari,  aytib  o’tilgan  ko’payish 

markazi, yopqich zona hamda qirg’oq zonalar ajratiladi. Ko’payish markazi va yopqich (mantiy) zona 

asosan B-limfotsitlardan, B-limfoblastlardan, plazmotsitlardan, makrofaglardan iborat. Bu zonalar B-

zonalar  bo’lib,  bu  yerda  B-limfotsitlar  uchun  mikromuhit  hosil  qiluvchi  follikulyar  dendritli 

hujayralar joylashadi. Qirg’oq zona qizil pulpa bilan chegaradosh bo’lib, unda T- va B-limfotsitlar va 

yakka makrofaglar uchraydi. Qirg’oq zonani qirg’oq sinusoidal tomirlari o’rab turadi.  

 

Qizil pulpa  (pulpa lienis rubra) taloqning asosiy qismini tashkil etib, retikulyar to’qima 

va unda joylashgan qon hujayralaridan iborat. Qizil pulpa sinusoid tipdagi qon tomirlarga juda boydir. 

Qizil  pulpaning sinusoidlar orasida joylashgan qismi  pulpar  yoki taloq tasmalari (chordae lienalis) 

deb  ataladi.  Bu  tasmalarda  B-limfotsitlar  va 

ulardan hosil bo’lgan plazmotsitlar uchraydi. 

---

 

238 

 

Qizil  pulpaning  retikulyar  stromasida  monotsitlardan  hosil  bo’lgan  fagotsitoz  qiluvchi 

hujayralar – makrofaglar (taloqda ular «splenotsitlar» deb yuritiladi) va eritrotsitlar juda ko’p bo’ladi.