M. M. Niyazaliyeva

4.2. Presslar – qo`lda ishlatiladigan va pnevmatik presslar. 
 
 
Yengil sanoat korxonalari ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardosh bo`lishi 
uchun  ishlab  chiqarish  quvvatlarini  qayta  jihozlashlari  zaruratiga  ega.  Teri 
buyumlari  ishlab  chiqarish,  kiyim-kechak,  maxsus  kiyimlar  va  poyabzal  ishlab 
chiqarish,  uyali  telefonlar  uchun  choyshablar,  chodirlar,  mobil  telefonlar  uchun 
qoplamalar, sport sumkalari va  jihozlarini  ishlab chiqarish bilan shug`ullanadigan 
har bir ishlab chiqarishda metall furnituralar, turli fuktsiyali teshiklar, shakllangan 
yarim tayyor mahsulot bo`laklari, taqilmalarni o`rnatish bilan bog`liq muammolar 
mavjud. Buning uchun qo`lda ishga tushiraladigan mexanik qurilmalar kabi har xil 
vositalar qo`llaniladi. Bu ko`pincha ishlab chiqarishda shikastlanishga va mahsulot 
sifatining  pasayishiga  olib  keladi.  Bugungi  kunda  ushbu  operatsiyalarni  bajarish 
uchun  keng  turdagi  uskunalar  taklif  etilmoqda.  Bular  jumlasiga  qo`l,  lapka, 
elektromexanik,  gidravlik,  pnevmatik  ishga  tushiralidagan  va  boshqariladigan 
presslar  kiradi.  Ishlab  chiqarishni  jihozlashda  savol  tug`iladi  -  qanday  uskunani 
tanlash  kerak?  Ro`yxat  katta:  eng  oddiy  qo`lda,  yanada  kuchli  pnevmatik  yoki 
zarbali mexanik presslari, bitta yoki ko`p pozitsiyali presslar mavjud. Tanlov juda 
katta  bo`lib,  qo`lda  boshqariladigan  presslarining  afzalliklari  ishlatish  oson, 
arzonligidadir. 
Kamchiliklari: insonning qo`li butun ish kuni davomida bir xil harakat va doimiy 
kuch  bilan  ishlay  olmaydi,  bu  mahsulot  sifatiga  ta’sir  qiladi.  Elektromexanik 
presslar  afzalliklari  220V  elektr  quvvat  manbai  bilan  ishlash  qobiliyatidir.  Stol 

---

93 
 
tipidagi  to`rt  pozitsiyali  elektromexanik  presslar  eng  katta  kamchiligi  bu  yoki 
boshqa  furnitura  o`rnatilganda  yuza  bo`ylab kuch  taralishini sozlashning  yo`qligi, 
faqat aylanma valning harakatlanishi tartibga solish mumkinligidir. Agar operator 
qo`li pressning ishchi zonasiga kirib qolsa, pressni darhol to`xtatishning iloji yo`q. 
Press konstruktsiyasida ko`plab qismlardan qurilgan bo`lib, muntazam ish jarayoni 
ularning  xizmat  muddati  qisqarib  borishiga  sabab  bo`ladi  va  qo`shimcha 
xarajatlarga olib keladi. 
 
17- Rasm. BRI – 1200 rusumli pardozlash- dazmollash mashinasi 
 
Pnevmatik  presslar. Pnevmatik  presslar  konstruktiv  jihatdan  val  aylanishini 
sozlash  bilan  ta’minlanadi.  Bosim  kuchi  tashqi  bosim  sozlagichi  tomonidan 

---

94 
 
boshqariladi.  Sozlashlarning  keng  doirasi  ishlab  chiqarish  uchun  pressning 
ishlashini  eng  maqbul  rejimda  sozlash  imkonini  beradi,  chunki  har  xil  turdagi 
furnitura o`rnatish uchun har xil bosim ham zarur bo`ladi. 50 kg / sm2 dan 1200 kg 
/  sm2  gacha  bo`lgan  qisish  bosimi  sozlanishi  amalga  oshiriladi.  Bunday  turdagi 
presslar  charm,  karton,  matolardan  buramalar,  blocheklar,  bosma  tugma 
qoplamalari,  tugmachalarni  tayyorlash  va  siqish,  zarba  bilan  teshiklar  yasash,  va 
boshqa  ko`plab  operatsiyalarni  bajarishda  ishlatilishi  mumkin.  Bunday  pressning 
ovozsiz  ishlashiga  shovqinni  so`ndirgich  o`rnatish  tufayli  erishiladi,  bu  juda  ham 
muhimdir.  
Texnologiyalar  bozorida  bir,  uch,  to`rt  pozitsiyali  stol  tipidagi  press 
namunalari,  shuningdek,  polga  o`rnatilgan,  g`ildirakli  aravachalarga  o`rnatilgan 
press  turlari  mavjud.Ishlab  chiqarishda  jarayonlari  uchun  eng  samarali,  universal 
va  xavfsiz  press  bu  pnevmatik  presslardir.  Shunday  qilib,  ishlab  chiqarishning 
o`ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda qaysi turdagi pressni sotib olish hal 
qilinadi.