Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

2-MA’RUZA 
 
YOG‘LARNI RAFINATSIYASI 
 
Reja:  Yog‘  va  moylarni  rafinatsiyalashdan  maqsad  va  uning  axamiyati. 
Jarayonlarning  sinflanishi.  Gidromexanik,  fizik-kimyoviy  va  massa  almashinish. 
Rafinatsiya usulari. Tindirish. Sentrafugalash. Filtrlash.  
 
 
Rafinatsiya  deb  yog‘larni  aralashma  va  hamroh  moddalardan  tozalash 
jarayoniga  aytiladi.  Oziq-ovqat  sanoati  yog‘  va  moylarni,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  iste’mol 
qilish  uchun,  margarin  maxsulotlarini  tayyorlash  uchun,  mayonez,  gidrogenlangan 
yog‘lar, sovun, glitserin, yog‘ kislotalari, olif va boshqa mahsulotlar tayyorlash uchun 
ishlab  chiqaradi.  Rafinatsiyaning  to‘liq  sikli  fosfolipidlarni,  mumsimon  moddalarni, 
erkin  yog‘  kislotalarini,  bo‘yovchi  va  hid  beruvchi  moddalarni  ajratib  olishni  o‘z 
ichiga  oladi.  Bu  maqsadda  turli  xil  usullar  qo‘llaniladi,  bu  usullarning  asosida 
ma’lum reagentlarning alohida moddalarga nisbatan tanlash xususiyati yotadi. Bunga 
asosan  fosfolipidlarni  suv  yoki  elektrolitlarning  suvli  eritmalari  orqali  gidratatsiya 
qilib ajratib olish, erkin yog‘ kislotalarini yog‘larni natriy tuzlari ko‘rinishida ajratish, 
rangli moddalar-pigmentlarni sorbentlar yordamida, hid va ta’m beruvchi moddalarni 
dezodoratsiya  qilib  ajratish  kiradi.  Yuqorida  sanab  o‘tilgan  usullar  yuqori 
tanlovchanlik xususiyatiga ega emas. Bunga misol qilib, gidratatsiya paytida ma’lum 
miqdorda  erkin  yog‘  kislotalarning,  neytralizatsiya  vaqtida  esa,  yog‘lar  rangini 
ma’lum miqdorda kamayishini ko‘rsatish mumkin. 
Yog‘larning  tarkibi  asosida  va  yog‘larni  keyinchalik  qaysi  maqsadda 
ishlatilishiga  qarab,  rafinatsiyaning  kerakli  usullari  tanlanadi.  Agar  yog‘lar  oziq-
ovqat uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, mavjud Davlat standartlariga asosan yog‘lar to‘liq 
rafinatsiyalanadi va dezodoratsiyalanadi. 
Gidrogenlangan  yog‘lar  ishlab  chiqarish  uchun  mo‘ljallangan  moylar  esa 
dezodoratsiya qilinmaydi. 
Har  bir  yog‘  turini  rafinatsiya  qilish  texnologik  rejimini  tanlashda  uning 
o‘ziga  hos  xususiyatlari  inobatga  olinishi  zarur.  Rafinatsiya  jarayoniga  quyidagi 
talablar  qo‘yiladi.  Yog‘ning  glitserid  qismini  to‘laligicha  o‘zgarmagan  holda 
qoldirish,  iste’molga  yaroqliligini  saqlab  qolish,  yo‘qotishlarni  va  chiqindilarni 
kamaytirish. Bu muammolarni ijobiy hal qilishda moylarni rafinatsiya jarayonini olib 
borishdagi  eng  maqbul  sharoit  katta  ahamiyatga  ega,  ya’ni  natriy  gidroksidning 
miqdori,  uning  konsentratsiyasi,  neytrallash  jarayonini  olib  borish  harorati, 
aralashtirish tezligi va boshqalar.