Халкаро савдо

 
4.6. Бутужаҳон савдо ташкилотига аъзо мамлакатлар ўртасидаги энг қулай 
шарт-шароитлар режимининг моҳияти ва шакллари 
 
БСТнинг ҳуқуқий тизими унга аъзо мамлакатлар ўртасида чеклашларсиз 
савдони таъминловчи икки ҳуқуқий қоидага асосланади, энг қулай шарт-
шароитлар режими (Most favourited nation) ва миллий режим (National regims). Бу 
тамойиллар ГАТТ даврида ҳам энг асосий тамойиллар ҳисобланар эди. 
Қарийб эллик йил давомида (1948-1995 йй.) ГАТТ фаолияти, унинг асосий 
қоидалари мазкур ташкилот қатнашчилари ўртасидаги халқаро савдода 
чеклашларни тақиқлаб келди. ГАТТнинг энг қулай шарт-шароитлар тақдим этиш 
тўғрисидаги 1-моддасига мувофик, "аъзо мамлакатлар бошқа аъзо мамлакатлар 
томонидан тақдим этилган товарларга мазкур ташкилотга аъзо бўлмаган 
жаҳоннинг ҳар қандай мамлакатлари томонидан тақдим этилган товарларга 
нисбатан қулай савдо шарт-шароитларини тақдим этишлари шарт". 
Бошқача қилиб айтганда, ҳеч бир аъзо мамлакат бошқа мамлакатлар учун 
алоҳида савдо шароитларини тақдим этишлари ёки аъзо мамлакатларга нисбатан 
савдо чеклашларини жорий этишлари мумкин эмас, барча аъзо мамлакатлар бир 
хил шароитда савдо қилишлари лозим. 
Энг кулай шарт-шароитлар тамойили муайян соҳада тегишли 
шартномаларни имзолаган давлатлар ҳолатига тенгликни ўрнатишга 
йўналтирилади. Бу тамойил ўз моҳиятига кўра "халқаро савдонинг 
ривожланииги учун зарурий шарт, ҳар қандай алмашувнинг асоси ҳисобланади. 
Зеро у барча рақобатчиларни тенг имконли шароитлар билан таъминлайди". 
Шу билан бирга, энг қулай шарт-шароитлар режимини тақдим этиш ҳар 
доим ҳам тенг миқёсда бевосита моддий манфаат кўришни билдирмайди. Энг 
қулай шарт-шароитлар тамойили мўътадил савдо ва давлатлар ўртасидаги бошқа 
ўзаро муносабатлар учун минимал даражада зарур бўлган кафолатларни 
таъминлайди. 

---

73 
Чеклашларсиз савдо чора-тадбирларининг иккинчи асоси ҳисобланган 
"миллий режим" шуни назарда тутадики, ҳар қандай мамлакат ички бозорида 
импорт товарлари пайдо бўлганда, у ўзида ишлаб чиқарилган товарларга 
қўлланилаётган режимга нисбатан камроқ қулайлик яратмаслиги лозим. Бу 
қоида ГАТТнинг 3-моддасида ўз аксини топган. 
Хизматлар савдоси бўйича Бош битим (GATS) қатнашчиларни 
хизматларга нисбатан энг қулай шарт-шароитлар тақдим этишга мажбур қилади. 
Энг қулай шарт-шароитлар режими ва миллий режимни ўзида акс эттирган 
БСТнинг бошқа битимлари жумласига, шунингдек, савдода техник чеклашлар 
бўйича, савдо билан боғлиқ бўлган инвестицион чора-тадбирлар бўйича ва 
бошқа бир қатор битимлар киради.