|
uni temperaturaga nisbatan echamiz.
68
,
2
lg
1
0
P
T
f
T
f
161
7-ilovadan
0
T
f
ning qiymatini 177
0
S uchun topamiz.
0
T
f
=4,009
8075
,
0
4
,
6
lg
lg
P
; bu qiymatlarni formulalarga kuyib quyidagi larni olamiz:
787
,
2
68
,
2
8075
,
0
1
09
,
4
T
f
7-ilovadan (interpolyastiya yo’li bilan) izlanayotgan temperaturani
topamiz:
К
С
Т
0
0
547
274
.
Ashvort formulasi etarlicha yaxshi natijalar beradi, biroq u faqat
atmosfera bosimida qo’llaniladi.
3-mavzu. Neft moylarining qovushqoqligini aniqlash.
Suyuqlik qovushqoqligi. Bu xususiyat harakat qarshiligini ko’rsatadi. Neftni
qayta ishlashda dinamik, kinematik va shartli qovushqoqliklarga ajratiladi.
Dinamik qovushqoqlik. Suyuqlikni ichki ishqalanishi bilan tavsiflanadi va
Nyutonni ma’lum tenglamasiga kiradi. Cu da dinamik qovushqoklik o’lcham birligi –
paskal sekund (Pa.s). Texnologik hisoblashlarda ba’zida kinematik qovushqoqlik V
foydalaniladi, u ma’lum temperaturada dinamik qovushqoqlikni zichlikka nisbati
bilan ifodalaniladi. Cu da kinematik qovushqoqlik birligi metr kvadrat taksim sekund
(m
2
/s) hisoblanadi. Metr kvadrat taksim sekund (m
2
/s) ni birlik ulushi bir santistoksga
to’g’ri keladi. Qovushqoq xarakterdagi neft mahsulotlari uchun ba’zan shartli
qovushqoqlik (VU) qo’llaniladi. U vaqt birligi ichida 200 ml neft mahsulotini
standart viskozometrdan sinov temperaturasida o’tish vaqtidagi miqdori 20
0
S dagi
disstillangan suv miqdori nisbati bilan ifodalaniladi. Shartli qovushqoqlik (VU)
graduslarda o’lchanadi. Shartli qovushqoqlikni kinematik qovushqoqlikka o’tkazish
(9 – ilova) orqali amalga oshiriladi.
Neft va neft maxsulotlari qovushqoqligi temperatura oshishi bilan kamayadi.
Zarurat tug’ilganda qovushqoqlikni bir temperaturadan boshqasiga nomogramma (10
– ilova) yordamida o’tkazish qiyin emas.
Nomogramma ikki ma’lum qovushqoqlik kattaligini hohlagan temperaturalarda
inter yoki ekstrapolyastiya usuli bo’yicha neft maxsuloti berilgan temperaturasi
uchun topish imkonini beradi.
Misol 1.14. Moy frakstiyasini 100 va 50
0
S da shartli qovushqoqligi 2,6 va 20
0
VU teng. Uning 70
0
S dagi shartli qovushqoqligi topilsin.
Echish. Noma’lum qovushqoqlik uchun nomogramma (10 – ilova) dan
foydalanamiz. Nomogramma koordinata turida 100
0
S, 2,6
0
VU va 50
0
, 20
0
VU
koordinatalari bilan ikki nuqta belgilaymiz. Topilgan A va V nuqtalar orqali to’g’ri
chiziq o’tkazamiz. S nuqtani belgilaymiz, qaerga to’g’ri chiziq vertikal bilan
kesishsa, 70
0
S ga mos keladi. S nuqtani ordinata o’qiga proekstiyalab, 70
0
S dagi
shartli qovushqoqlik qiymatini topamiz:
4
70
В
= 7,1.
Moylar sifati temperaturani oshishi bilan qovushqoqlik darajasi o’zgarishidan
bog’liq bo’ladi. Qovushqoq – temperaturali xususiyatlari bahosi ko’rsatgichlari
162
qovushqoqlik indeksi (IV) deb ataladi. Qovushqoqlik indeksi nomogramma (11–
ilova) dan kinematik qovushqoqlikni ikki temperatura (odatda 50 va 100
0
) dagi
ma’lum qiymatlari bo’yicha topiladi. Moy sifatini yaxshilanishi bilan uning
qovushqoqlik indeksi yukori buladi.
Misol 1.15. Motor moyining 100
0
S dagi qovushqoqligi 10,5 mm
2
/s, 50
0
S da
esa 59 mm
2
/s ni tashkil etadi. Moyni qovushqoqlik indeksini aniqlang.
Echish. Ordinatalar o’qiga V
100
= 10,5 mm
2
/s va t = 100
0
C da mos keladigan
kattaliklar qovushqoqligi va temperaturasi nuqtalarini belgilaymiz. Ular orqali to’g’ri
chiziq o’tkazamiz. Ikkinchi chiziqni boshqa ikki nuqta orqali o’tkazamiz: V
50
= 59
mm
2
/s va t = 50
0
C. Ikki to’g’ri chiziq kesishish nuqtasi egri chizik bo’ladi va bu 100
ni anglatadi. Demak, moyni qovushqoqlik indeksi 100 (IV=100) ga teng ekan. Bosim
oshishi bilan neft maxsulotlari qovushqoqligi ortadi. Garchi temperatura
oshishidagidek uncha katta qiymat kasb etmaydi. Hisoblashlarda neft maxsulotlari
qovushqoqliklarini 4 MPa bosimga bog’liq emas deb qabul qilish mumkin.
Suyuq aralashmalar qovushqoqligi additivlik qoidasiga ko’ra aniqlanishi
mumkin, shunga ko’ra ikki va undan ortiq neft maxsulotilari qo’shilishidan olingan
aralashmani eksperemental yo’l bilan topish maqsadlidir. Biroq, tarkibiy boholashda
ba’zida empirik formulalar yoki ular asosida tuzilgan nomogrammalardan
foydalaniladi. Nomogramma (12–ilova) ko’proq qo’llaniladi, u ma’lum nisbatlarda
olingan ikki neft maxsuloti aralashmasi qovushqoqligini aniqlashda yoki aksincha
maxsulot olish uchun berilgan qovushqoqlikdagi komponentlar nisbatlarini topish
imkonini
beradi.
Xisoblashlarda
kulaylik
bulishi
uchun
nomogrammada
qovushqoqlik qiymatlari millimetr kvadrat taksim sekundda va
0
VU da qo’yilgan.
Shu bilan birga ordinata o’ng o’qida qovushqoqligi kamroq A komponentlar, chap
o’qida – biroz qovushqoqligi yuqori B komponentlar uchun mo’ljallangan. Bu
echimli ko’rinishga egadir, chunki qovushqoq xususiyatli komponentlardan
tayyorlangan aralashmalar bilan ishlashda natijalar haqiqiyligi ortadi.
Misol 1.16. Aralashma quyidagi komponentlardan A (V
50
= 12,5 mm
2
/s) va
V(V
50
= 60 mm
2
/s) tarkib topgan.
a)
40 % A komponentdan va 60 % V komponentdan tuzilgan aralashmani
qovushqoqligi (hajm bo’yicha) aniqlansin.
b)
Kinematik qovushqoqlik V
50
= 39 mm
2
/s da A va V komponentlarni
aralashmadagi nisbatlari aniqlansin.
Echish. Nomogramma (12–ilova) ni koordinata o’qlariga A komponentning 100
% ga va V komponent 100 % ga mos keladigan holda qovushqoqlik qiymatlari 12,5
va 60 mm
2
/s ni qo’yamiz va olingan t va n nuqtalarni to’g’ri chiziq aralashma
qovushqoqligini undagi komponentlar nisbatlariga bog’liqligini tavsiflaydi. Birinchi
savolga javob uchun absstissa o’qidagi ma’sul aralashma (40% A va 60% V) tarkibi
nuqtasidan t n to’g’ri chizig’i bilan kesushguncha perpendikulyar o’tkazamiz.
Ordinata nuqtasi kesishuvi ushbu aralashma kinematik qovushqoqlik qiymati V
50
=
29,5 mm
2
/s ni beradi. Keyingi savolga javob quyidagicha bo’ladi. Ordinata o’qiga
kinematik qovushqoqlik V
50
= 39 mm
2
/s ni aniqlaymiz va tn to’g’ri chizig’i orqali
abstissa o’qiga uni proekstiyalaymiz. Komponentlarni A-25% va V-75% nisbatlarini
olamiz.
163
Do'stlaringiz bilan baham: |
