P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Xristian  V o lf  ( 1 6 7 9 - 1 7 5 4 )

T ajriba psixologiyasining p ay d o  bo'lishi bilan aw a lg i ratsio n alistik  p sixo­

logiya  d a rh o l  o 'z   k u c h in i  y o 'q o tm a d i.  R a tsio n alistik   psixologiya  O 'r ta   a sr 

g 'o y alari  h a m d a  ratsionalistik m e to d  haqidagi  D ekart t a ’lim o tin in g  t a ’sirida, 

ru h   h aq id ag i  t a ’lim o t  sifa tid a ,  e m p irik   psixologiya  b ila n   b irg alik d a  y a - 

sh a sh n i  d a v o m   ettird i.  S h u n in g   u c h u n   h a m   n e m is  faylasufi  X.  V o lf  ikki 

p sixologiya  fan in in g   —  « ratsio n alistik »   va  «em pirik»  p six o lo g iy an in g   b ir ­

g a lik d a   y ash ash i  q o n u n iy lig i  h aq id ag i  fikm i  ilgari  su rd i.  U  o 'z in in g   « R a t­

sio n alistik   psixologiya»  va  « E m p irik   psixologiya»  d e g a n   ik k ita  k a tta   a s a ­

rid a  bu  ikki  o q im n i  asoslab  b e ra d i.  R atsio n a listik   p six o lo g iy an in g   p r e d ­

m e ti  ru h   va  u n in g   m o h iy a tid a n   ib o rat.  U n in g   m e to d i  esa  a q liy -ra ts io n a - 

listik  m eto d d ir.  R atsionalistik  psixologiya  falsafa  fanlari  sistem asiga  kirishi 

kerak.  E m p irik  psixologiyaning p re d m e ti  ruh  h o d isalarin i, y a ’ni  ichki tajrib a 

faktlarini  k uzatish  va tajribaga suyanib  o 'rg a n ish d a n   ib o rat.  V o lf t a ’lim o tig a  

k o 'r a ,  em p irik   psixologiya  tab iat  fanlari  sistem asiga  taallu q lid ir.

U m u m a n ,  shuni aytish  kerakki,  X V III  asrda Y ev ro p an in g  b arc h a   m a m - 

la k a tla rid a ,  ay n iq sa,  A n g liy ad a  e m p irik   psixologiya  y a g o n a  h u k m r o n   p si­

xolo g iy a  sistem asi  b o 'lib   q o ld i.

M e tafizik   ra tsio n alistik   psix o lo g iy an in g   m asa lalari  b a ’zi  b ir fa y lasu flar 

(L e y b n its,  K ant  va  b o sh q a la r)  to m o n id a n   b ah s  q ilin a d ig a n   b o 'lib   q o ld i  va 

o 's h a la r   o rq a lig in a   id ea listik   psixologiya  n a m o y a n d a la rig a   o 'z   t a ’sirin i 

o 'tk a z d i.

---