267
6— intrafuzal muskul tolalarini nervlovchi gamma-efferent tola;
7—muskul fassiyasi.
Dukning ichida mielinli yo‗g‗on tola bo`linib, intrafuzal tolalar atrofida tarqaladi.
Nerv tolasining shoxchalari intrafuzal muskul tolasining markaziy qismi atrofida bir
necha marta o'ralib, annulos- piral oximi hosil qiladi. Bu oxirlar muskul duklarining
birlamchi sezgir oxirlaridir.
Ba‘zi muskul duklarini II turga oid ingichka (diametri ‗—12 mkm) afferent tolalar
ham nervlaydi. Ularning oxirlari
intrafuzal tolaning yadro qismida emas, balki periferik qisqamvchi qismlarida tugaydi.
Ekstrafuzal va intrafuzal muskul tolalari motoney- ronlar tomonidan ham nervlangan.
Motor tolalarda amotmeyronlarning aksonlari sinaps hosil qiladi, intrafuzal muskul
tolalarni esa y- efferentlar nervlaydi.
Intrafuzal tolaning bir uchi ishchi muskul tolalariga, ikkinchi uchi esa muskul payiga
yopishadi. Muskul duklari deyarU barcha ko
‘
ndalang targ‘il muskullarda uchraydi.
Ularning soni muskulning katta-kichikligiga va bajaradigan ishiga bog‘liq. Odam
muskullarida ‗0 dan 500 taga cha muskul duki bo`lishi mumkin. Duklarning zichligi (1 g
muskul massasidagi soni) aniq va nafis harakatlari bajaradigan muskullarla yuqori.
Masalan, odam ko
‘
z sohhasining to
‘
gri muskuli 0,37 g. Unda ‗7 muskul duki yoki bir
grammida 130 duk bor. Katta va nisbatan qo
‘
pol harakatlarni bajaradigan yelkaning uch
boshli muskulida duklar soni bir grammda faqat 1,‘.
Pay a‘zolari (Golji tanachalari). Issiqqonli hayvonlarda muskul tolalarining payga
o
‘
tgan qismida maxsus retseptorlar — pay yoki Golji a‘zolari borligi aniqlangan. Ular
o'ntacha ekstrafuzal muskul tolalarining davomi bo`lgan pay tolalaridan iborat bo`lib,
biriktiruvchi to
‘
qimadan hosil bo`lgan umumiy kapsula bilan qoplangan. Goldji a‘zosini
diametri 10—20 mkm, miyelinli bitta yoki ikkita afferent nerv tolasi nervlaydi. Bu tola
pay a‘zoga o
‘
tib, anchagina shoxlarga bo`linadi va pay tolalarda tugaydi.
Pay a‘zolarning soni muskul duklarnikidan binnuncha oz:100 muskul dukiga 50—80
pay a‘zosi to
‘
g
‘
ri kelsa kerak.
Bo
‘
g
‘
in retseptorlari. Bo
‘
g
‘
in xaltalarida uning holati o
‘
zgarganda va harakat qilganda
qo
‘
zg
‘
a!adigan retseptorlar topilgan. Tuzilishi uncha yaxshi o'rganilmagan. Bo
‘
g
‘
in
retseptorlari, deganda birinehi galda
Ruffini nerv oxirlari ko
‘
zda tutilishi kerak. Bulardan
tashqari, bo'gin xaltasida Pachini tanachalariga o'xshagan tanachalar ham ko
‘
p.
Ko'rsatilgan retseptor tuzilmalar miyelinli afferent tolalar bilan ta‘minlangan. Bu
retseptorlarning deyarli yarmini bukilish ta‘sirida qo
‘
zg‗alsa, ikkinchi yarmmi yoyilish
qo"zg
‘
atadi.
Do'stlaringiz bilan baham: