Muqaddima

PROPRIORETSEPTSIYA 
Muvozanatni saqlagan  holda  harakatlarni boshqarishda vestibulyar  tizimdan  tashqari 
chuqur sezgirlik yoki propriorepsiyaning ahamiyati katta. 
Es-hushi  joyida  bo`lgan  odam  har  zumda  oyoq-qollarining  bir-biriga  nisbatan  qaysi 
holda  turganini  yaxshi  seziladi.  Bo
‘
g‗inlarining qaysi yo'nalishda harakat qilganini aniq 
biladi. Har bir harakatga bo`lgan qarshilikni ham darrov fahmlaydi. Bu qobiliyatlarning 
hammasi propriotsepsiya deyiladi, chunki tegishli retseptorlar (proprioretseptor- lar)ning 
qo‗zg‗alishi  tashqi  rag‘batlarga  emas.  balki  tananing  o
‘
zida  vujudga  keiadigan 
rag'batlarga  bog‘liq.  Bu  hisni  chuqur  sezgirlik  deyilganining  sababi  shundaki, 
proprioretseptorlar asosan tananing chuqur qismlarida —muskul, pay, bo
‘
g
‘
imlar atrofida 
joylashgan. 
Xolatni  sezish.  Ko‗rmasdan  turib  ham  oyoq-qollarimiz,  ularning  qismlari  bir-biriga 
nisbatan qaysi holatda turganini darrov aniqlaymiz, Proprioretsepsiyaning bu xususiyati 
holatni  sezish  deyiladi.  To
‘
g‘rirog
`
i  holatni  sezish  har  qaysi  bo'g‘inning  bukilgan 
burchagini  aniqlashga  asoslangan.  Olingan  axborot  juda  aniq  bo`ladi.  Buni  bir  qolni 

---

 
 
266 
 
holatini  ko
‘
rmay  turib,  ikkinchi  qol  bilan  aniq  takrorlash  isbotlaydi.  Holatni  sezish 
deyarli adaptatsiyaga uchramaydi. 
Harakatni  sezish.  Ko
‘
zni  yumib  turib,  bo'gimlarning  bukilish  burchagini 
o`zgartirganda  biz  harakat  yo
‘
nalishi  va  tezhgini  yaxshi  sezamiz.  Proprioretsepsiyaning 
bu 
xususiyati 
harakatni 
sezish 
deyiladi.  Bu  sezgi  harakat  passiv 
bo`lganda 
ham 
qolni 
biroz 
harakatlantirsa  ham  saqlanib  qoladi. 
Harakatni  sezish  bo'sagsi  burchakning 
o
‘
zgarish  amplitudasi  va  tezligiga 
bog
‘
liq. 
Bu bo'sag‘a proksimal bo
‘
g‘imlarda 
distal 
bo
‘
ginlarga 
nisbatan 
kam. 
Odamning  yelka  bo‗g
‘
inida  harakatni 
sezish 
qobiliyati 
barmoq 
bo
‘
g
‘
inlaridagiga  nisbatan  ‗0  marta 
yuqori. 
Harakatni  sezishda  noaniqliklarga 
yol 
qo'yilishi mum- kin. Masalan, ikki qol 
bilan  ayni  vaqtda  bir  xil  harakatlar 
qilinganda, bir qol ikkinchi qoldan orqada qoladi. Bu xato, beixtiyor yuzaga chiqadi va 
harakat qilayotgan odam uni sezmaydi. 
Kuchni sezish. Agar vaznida 10% chamasida farq bo`lgan qadoq toshlarni birin-ketin 
ko'tarib tursak, ularning og
‘
irligidagi farqni yaqqol sezamiz. Bu sezgining shakllanishida 
yukni ko
‘
tarish uchun kerak bo`lgan kuchni baholaymiz. Harakatni bajarish uchun kerak 
bo`lgan  muskul  kuehini  yoki  bo'g‘inda  harakatsiz  holatni  saqlab  turish  uchun  zarur 
kuchni baholash kuchni sezish deyiladi.