Muqaddima

TO‘R PARDA 
Ko
‘
zning  ichki  pardasi  —  to‘r  parda  murakkab  tuzilgan.  (66-  rasm).Tashqi  qavati 
pigment hujayralardan iborat. Bu hujayralardagi fustsin pigmenti qora rangli bo`lganidan 
ko
‘
z ichiga tushgan nurlarni qaytarmaydi, ko
‘
rish ravshan bo`lishini ta‘minlaydi. Pigment 
hujayralarning  o
‘
siqlari  keyingi  qavatdagi  kolbachalar  va  tayoqchalarning  nurga  sezgir 
bo
‘
g
‘
imchalarini  qamrab  olgan.  Balki  pigment  hujayralar  fo-  toretseptorlarning  modda 
almashinuviga aralashar va ko'ruv pigmentlari sintezida qatnashar. 
To
‘
r  pardaning ikkinchi  qavatida fotoretseptor hujayralar  — kolbachalar va tayoqchalar 
joylashgan. Bu hujayralar ikki qismdan tuzilgan. Tashqi qism nurga sezgir 
bo‗gimchalardan  va  yadro,  mitoxondriya  hamda  boshqa  tuzilmalarga  ega  bo`lgan  va 
retseptor hujayraning energetik jarayonlarini ta‘minlovchi ichki segmentdan iborat. 
Ikki  turdagi  fotoretseptorlarning  nurga  sezgir  boVimchalari  tuzilishida  o‗xshashlik 
bor. Tayoqchalarning nurga sezgir qismi ustma-ust taxlangan disklardan iborat. Ularning 
diametri 6mk chamasida; soni ‗00 -800 ga yetadi. Disklar hujayralar membranasidek ikki 
monomolekular lipid qavatlardan va ularni ikki tarafdan qoplagan oqsil qavatlardan 
Fotoretseptor xujayralarning ichki va tashqi segmentlarini membrana ajratib turadi. Bu 
membranani teshib, ichki segmentdan tashqi segmentga 10—18 ta ingichka fibrillalardan 
iborat tutam oigan. Ichki segment qo'zgahshni bipolyar hujayralarga o'tkazuvchi o‗siq 
bilan tugaydi. 
( 
Odamning ko'zida 125 mln tayoqcha va 6—7 mln kolbachalar bor. Fotoretseptorlar to‗r 
pardada bir tekis taqsimlanmagan. Markaziy chuqurchada faqat kolbachalar uchraydi. 
To‗r pardaning chetlarida esa faqat tayoqchalar joylashgan.  Oqsil qavat bilan ko‗ruv 
pigmenti rodopsin tarkibiga kiradigan retinollar bog`langan. Kolbachalarning tashqi 
segmentida membrana disklar emas, burmalar hosil qilgan. 

---

 
 
256 
 
 
66-rasm. To‗r parda tuzilishi. 
Tayoqchalar  g'ira-shira  (nomozshomda)  _  nurlarni  qabul  qilishga  moslashgan 
retseptorlardir.  Ularning  faoliyati  shikastlansa,  odam  g‘ira-shirada  mutlaq  ko
‘
rmaydi, 
kunduzi ko'rish qobiliyati esa toia saqlanadi. Bu shabko
‘
rlik vitamin A yetishmov- 
chiligida  rivojlanadi.  Kolbachalar  yuqori  yoruglikda  faollik  ko‗rsatib,  rang  ko‗rishni 
ta‘minlaydi. 
Tayoqchalar  va  kolbachalarning  turli  vazifalarni  bajarishini  isbotlovchi  dalillar  ko
‘
p. 
Masalan,  tunda  faol  hayot  kechiradigan  hayvonlarning  (boyqushning)  to
‘
r  pardasida 
deyarli  yolglz  tayoqchalar  uchrasa,  kunduzi  faol  hayvonlarda  (tovuq,  kaltakesak, 
toshbaqa) Faqat kolbachalar mavjud 
Kolbachalarning sezgirligi  tayoqchalarnikiga nisbatan bir  necha  marta  past. Shuning 
uchun  g‘ira-shirada  asosan  tayoqchalar  faollik  ko
‘
rsatadi.  Ular  ranglarni  qabul  qilishga 
moslashmaganligi tufayli, odam g‘ira-shirada ranglarni ko'rmaydi. 
Fotoretseptorlardan  ichkariroqda  bipolyar  neyronlar  qavati  joylashgan.  Ular  keyingi 
qavatdagi  ganglioz  nerv  hujayralar  bilan  boglangan.  Ganglioz  hujayralarning  o
‘
siqlari 
ko
‘
ruv nervini tashkil qiladi. Nur ta‘sirida fo~ toretseptorlarda vujudga kelgan qo
‘
zg
‘
alish 
bipolyar  va  ganglioz  nerv  hujayralar  orqali  ko
‘
ruv  nervi  tolalariga  o
‘
tadi.  Bu 
hujayralarning  ulangan  joylarida  asetilxolin  ishtirokida  faollik  ko
‘
rsatadigan  sinapslar 
bor.  Fotoretseptorlarning  umumiy  soni  130  mln  chamasida  bo`lsa,  ko
‘
ruv  nervi  1  mln 
250 ming toladan iborat. Demak, bir ganglioz hujayra juda ko
‘
p retseptor hujayralar bilan 
boglangan.  Agar  to
‘
r  pardada  gorizontal  (yulduzsimon)  va  amakrin  hujayralar  borligini 
hisobga olsak (bu hujayralar gorizontal tekislikda ganglioz va bipolyar hujayralarni bir- 

---

 
 
257 
 
biri  bilan  boglab  turadi),  bir  ganglioz  hujayra  bir  necha  o
‘
n  ming  fotoretseptorlar  bilan 
aloqador deyish mumkin.