Muqaddima

 
O’T HOSIL BO`LISHINING BOSHQARILISHI 
 
0`t hosil bo`lishi lining tarkibidagi moddalarning gepototsitlarda sintezlanishidan yoki 
qondan  o‘  kapillyarlariga  o'tishidan  boshlarndi.  Bu  birlamchi  o‘tning  о‘t    yo`llaridan 
o‘tish jarayonida tarkibi o
`
zgaradi. 0‘t  yo`llarini qoplagan epitelial hujayralar natriy va 
boshqa  ionlarni  faol  va  sust  tashilish  mexanizmlari  asosida  birlamchi  o‘tga  chiqarib, 
osmotik  bosimini  oshiradi,  natijada  suv  qondan  o‘tga  o‘tadi.  0‘t      yo`llarida  xususan 
o‘tpufagida, o‘t tarkibidagi moddalarning qayta so
‘
rilishi ham kuzatiladi. 
0‘tning hosil bo`lishi uzluksiz jarayon, ovqatga aloqador emas. 0`t  sekretsiyasini nerv 
va  gumoral  mexanizmlar  nazorat  qiladi.  Adashgan  nervlar  bu  jarayonni  tezlashtiradi, 

---

 
 
193 
 
simpatik  nervlar  uni  tormozlab  tursa  kerak,  chunki  bu  nervlarni  kesib  tashlaganda  o‘t  
hosil bo`lishi jadallashadi. 
Gumoral omillardan o‘t hosil bo`lishiga birinchi galda hazm tizimi gormonlari kuchli 
ta‘sir  ko'rsatadi.  Sekretin  o‘t  va  undagi  elektrolitlar  miqdorini  oshiradi,  ammo  o‘t 
kislotalari  miqdorini  kamaytiradi.  Gastrin,  xolesistokimn-paykreozimin,  insulin  va 
glyukagon  o‘t  sekretsiyasini  tezlashtiradi.  0‘t-safro  tarkibidagi  moddalar,  xususan  o‘t 
kislotalar  o‘t  hosil  bo`lishiga  kuchli  ta‘sir  ko
‘
rsatadi  Yuqorida  о‗t  kislotalar  deyarli 
uzluksiz jigar-ichak aylanishida harakat qilishi aytilgan edi. Bu aylanish gepatotsitlarning 
sekrtor faolligini ma‘lum me‘yorda bo`lishini ta‘minlovchi omildir. 
‗8-rasm. О ‗t-safro jigar-ichak aylanishi to
‘
xtashining o`t kislotalar 
miqdoriga ta‘siri. 
1-tajriba vaqtida o‘t ichakka o‘tib turganda; 2-o‘t tajriba vaqtida ichakka tushmaganida 
0‘t kislotalarning jigar-ichak aylanishini qisqa vaqt (bir necha soatga) to‗xtatilishi o‘t 
miqdorini  30%,  undagi  o‘t  kislotalar  miqdorini  10  hissa  kamaytiradi  (‗8-  rasm).  Bu 
ma‘lumot  gepatotsitlarning  o‘t  kislotalarini  yangidan  sintezlash  imkoniyati 
chegaralanganini ko'rsatadi. 
0‘t  tarkibidagi moddalarning jigar-ichak aylanishi faqat o‘t hosil bo`lishi uchun emas, 
balki  hazm  tizimining  boshqa  a‘zolari  faoliyati  uchun  ham  muhim.  Bu  aylanishning 
buzilishida (о‗t yo'qotilganida yoki оt yo'llari bekilib, о`t to
‘
xtab qolganda) me‘da, me‘da 
osti bezi, ingichka ichak: faoliyatlari keskin o'zgaradi.