Muqaddima

ME’DA OSTI BEZIMNG SEKRETOR FAOLIYATI 
 

---

 
 
188 
 
Me‘da  osti  bezining  atsinar  qismi  bir  kechayu  kunduzda  1,5—2,0  1  shira  ishlab 
chiqaradi.  Bu  shira  tiniq,  rangsiz  suyuqlik.  Bikarbonatlar  ko
‘
p  bolganidan  muhiti 
ishqoriy,  pH  7,8—8,‘,  Me‘da  osti  bezi  shirasidagi  bikarbonatlar  me‘dadan  o
‘
n  ikki 
barmoq  ichakka  himus  tarkibida  o
‘
tgan  xlorid  kislotani  neyfallab,  bu  yerda  gidroliz 
jarayonlari  ro
‘
yobga  chiqishi  uchun  zarur  bo`lgan  ishqoriy  muhitni  ta‘minlashda  asosiy 
rol o
‘
ynaydi. 
Pankreatik  shirada  asosiy  oziq  moddalarning  hammasiga  ta‘sir  qiladigan  fermentlar 
bar.  Bu  fermentlarning  ko'p  qismi  noaktiv  proferment  shaklida  sintezianib,  shira 
tarkibida ajraladi va o
‘
n ikki barmoq ichakda faol shakiga o'tadi. 
Tripsinogen va ximotripsinogen oqsillarni parchalaydigan asosiy profermentlardir. 0
‘
n 
ikki  barmoq  ichakning  shilliq  pardasi  tripsinogemii  faolla$'digan  maxsus  ferment 
enterokinaza ishlab chiqaradi. Enterokinaza tripsinogenga ta‘sir qilib, uni faol ferment — 
tripsinga aylantiradi. 
Ximotrmsinogenning faoilanishi tripsinga bog'liq. Tripsin va ximotripsm oqsillarni va 
pepsinlar ta‘sirida oqsiilardan hosil bo'lgan yirik peptidlarni aminokislotalarga va mayda 
peptidlarga (oligopeptidlarga) parchalaydi. 
Bu fermentlarning oqsil molekulasidagi bog'lanishlarni parchalashida farq bor: tripsin 
oqsil  molekulasida  arginin  va  lizinlarning  karboksil  guruhlari  hosil  qilgan  peptid,  amid 
va  efir  bogianishlarni  yaxshi  parchalasa,  ximotripsin  aromatik  ammokislotalar  tirozin, 
triptpfm  va  fenila-  laninlarning  karboksil  guruhlari  hosil  qilgan  bog
‘
lamlarni  yaxshi 
uzadi. 
Hazm  jarayonida  tripsin  va  ximotripsinni  oqsillar  molekulasiga  ayni  vaqtda  ta‘sir 
etishi bu moddalarai, chuqur gidrolizga uchrashini ta‘minlaydi. 
Tripsin 
ximotripsinogen 
bilan 
bir 
qatorda 
noaktiv 
shaklda 
ajraladigan 
prokarboksipeptidaza  A  va  В  ni  proelastaza  va  profosfolipazani  faollay  di.  Karb 
oksipeptidazalar peptidlarni, elastaza oqsillarni parchalashda ishtirok etadi. 
Faol  shaklda  ajraladigan  pankreatik  lipaza  asosan  yogiaming  parchalanishini 
ta‘minlaydi.  Fosfolipaza  va  esterazalar  ham  yog
‘
  va  yog‘simon  moddalarni 
gidrolizlashda qatnashadi. 
Pankreatik  lipaza  ta'sirida  neytral  yogiaming  (uch  glitseridlarning)  parchalanishi 
tugamaydi.  Ulardan  ikki  molekula  yog‘  kislota  va  bir  molekula  monoglitserid  hosil 
bo`ladi. Ichak hpazasi monoglitseridlarni parchalab, yog
‘
 gidrolizini oxiriga yetkazadi. 
Me‘da osti bezi shirasida ko
‘
p  miqdorda  uchraydigan  amilaza  ham  faol  ajraladi.  Bu 
ferment  ta‘sirida  ovqatdagi  polisaxaridlar  (kraxmal  va  glikogen)  asosan  oligo  va 
disaxaridlarga parchalanadi. Hosil bo`ladigan monosaxaridlar- ning miqdori oz. 
Ovqat  sifatida  iste‘mol  qilingan  o
‘
simlik  va  hayvon  hujayralari  vadrosidagi  nuklein 
kislotalarni nukleazalar parchalaydi. 
Demak. ingichka ichakaing yuqori qismida pankreatik fermentlar ta‘sirida asosiy oziq 
moddalar  —  oqsillar,  yoglar  va  polisaxaridlar  chuqur  gidrolizga  uchrab,  so
‘
rilishi 
mumkin bo`lgan mahsulotlar paydo bo`ladi.