Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан ўзбекистон республикаси

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ДЎСТЛИК ТУМАНИ “ОҚ-ОЛТИН” НОМЛИ СУВДАН 
ФОЙДАЛАНУВЧИЛАР УЮШМАСИ (СФУ) СУҒОРИЛАДИГАН ЕРЛАРИНИ 
МОНИТОРИНГ ҚИЛИШ 
Бобобеков И.Н. (CамДАҚИ). 
 
Маълумки, қишлоқ хўжалигида ер, маҳсулотлар ишлаб чиқаришда тўғридан-тўғри 
асосий ишлаб чиқариш воситаси сифатида қатнашади. Етиштириладиган маҳсулотларнинг 
миқдори ер майдонларининг ўлчамларига ҳамда сифат хусусиятларига боғлиқдир. Ернинг 
унумдорлиги қанчалик юқори бўлса етиштириладиган маҳсулотнинг миқдори ҳам шунчалик 
кўп бўлади ва аксинча. Шундай экан, қишлоқ хўжалик корхоналарининг фаолияти уларга 
бириктирилган ер майдонларининг сифатига тўғридан-тўғри боғлиқдир. Ушбу боғлиқликни 
миқдорий жиҳатдан аниқлаш ҳамда хўжалик юритувчи қишлоқ хўжалик субъектларининг 
фаолиятига тўғри баҳо бериш учун таҳлил қилишда ер кадастри, аниқроғи ер баҳолаш 
маълумотларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир [1] . 
Юқорида келтирилган фикрлардан келиб чиқиб, биз Жиззах вилояти Дўстлик тумани 
―Оқ-олтин‖ сувдан фойдаланувчилар уюшмаси ерларида мониторинг ишларини олиб боришни 
режалаштирдик.
Дўстлик тумани ―Оқ-олтин‖ СФУ суғориладиган ерларда олиб борилган йўқлама ишлари 
натижаларига кўра ҳозирда хўжаликда 4032,8 гектар ер борлиги аниқланди. Ушбу ер 
майдонларининг 3275 гектари суғорилиб ҳайдаладиган ерлар ҳисобланади [3] 
Дўстлик тумани ―Оқ-олтин‖ номли сувдан фойдаланувчилар уюшмаси ерларини йўқлама 
қилишда ҳудуднинг 1:10000 масштабдаги харитаси, ер майдонларни ҳисоблаш қайдномаси ва 
бошқа зарур хужжатлар йиғиндиси асос қилиб олинди [3]. 
Биз ўз тадқиқотларимизда сувдан фойдаланувчилар уюшмаси (СФУ) ҳудудидаги 808,50 
гектар ер майдонида тадқиқотлар олиб бордик. Ушбу ҳудудда асосан ўтлоқи тупроқлар 
тарқалган.
Хўжалик тупроқлари ҳам республикамизнинг бошқа тупроқлари сингари гумус моддаси 
билан кам даражада таъминланган тупроқлар сирасига киради. Яъни хўжалик тупроқларида 
гумуснинг миқдори 0,6-1,2 фоиздан ошмайди. Хўжалик тупроқларида гумуснинг кам бўлиш 
сабаби бу тупроқларнинг шўрланганлигидадир. Тупроқшунослик ва агрокимѐ ИТИ олимлари 

---

268 
[2] ва Ўздаверлойиҳа институти Жиззах вилояти бўлинмаси маълумотларига кўра Жиззах 
вилояти Дўстлик туманидаги суғориладиган ерлар шу жумладан, биз текширишлар олиб борган 
―Оқ-олтин‖ СФУ даги суғориладиган ерлар ҳам турли даражада шўрланган ҳисобланади. 
Тупроқларнинг шўрланиши ўз вақтида тупроқда гумус моддалари ҳосил бўлишига таъсир 
кўрсатади.
СФУдаги биз текширишлар олиб борган 808,5 гектар ер майдонидан 525,5 гектарида 
тупроқнинг устки 0-30 см қатламида гумус миқдори 0,7-0,8 фоиздан ошмайди. 225,7 гектарда 
0,9-1,0 фоиз атрофида ташкил этади. Бор йўғи 57,3 гектарида гумус миқдори 1 фоиздан ошади 
ва 1,1-1,2 фоизни ташкил этади. 
Дўстлик тумани Оқ-олтин СФУ суғориладиган ерларида ҳаракатчан шаклдаги озиқ 
элементлар миқдори таҳлил қилиб чиқилганда қуйидагилар аниқланди (жадвал). СФУ 
тупроқлари ҳаракатчан фосфор билан асосан паст ва жуда паст миқдорда тарқалганлиги 
маълум бўлди. Яъни хўжалик ер майдонининг 280,7 гектари ҳаракатчан фосфор билан жуда 
кам таъминланган. 421,5 гектар майдон эса кам таъминланган майдонларга тўғри келади. 
Хўжаликда ҳаракатчан фосфор билан юқори ва жуда юқори таъминланган майдонлар 
учрамади.
Жадвал 
Дўстлик тумани Оқ-олтин СФУда суғориладиган ерларнинг ҳаракатчан фосфор билан 
таъминланиши 
№ 
Таъминланиш даражаси
Ер майдони, га 
1 
Жуда кам ( 0-15 мг/кг) 
280,7 
2 
Кам (15-30 мг/кг) 
421,5 
3 
Ўртача (30-45 мг/кг) 
106,3 
4 
Юқори (45-60 мг/кг) 
- 
5 
Жуда юқори (60 мг/кг кўп) 
- 
Ҳаммаси 
808,5 
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, хўжалик тупроқлари гумус ва озиқ 
элементлар билан асосан кам ва жуда кам таъминланган. Бу ҳолат ҳудуднинг турли даражада 
шўрланганлиги билан изоҳланади. 
Шунинг учун ушбу ҳудудларда ерларни органик моддалар билан бойитиш, алмашлаб 
экиш қоидаларига амал қилиш ва шўрланган ерларда турли мелиоратив тадбирларни амалга 
ошириш зарур деб ҳисоблаймиз. 
Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати 
1.Бобожонов А.Р., Раҳмонов Қ.Р., Ғофиров А.Ж. ―Ер кадастри‖ фанидан дарслик.Т.:ТИМИ, 2008 й 
2.Сирдарѐ ва Жиззах вилояти тупроқлари. //Тошкент. 2005 й 
3. Ўздаверлойиҳа институти Жиззах вилояти бўлинмасининг 2014-2015 йиллар маълумотлари.