Kartashunoslik

0
20
40
60
80
100
1 кв 2 кв 3 кв 4 кв
Восток
Запад
Север
asrda  yashagan  Xitoy 
kartografiyasini  otasi  Pey  Syu  hisoblanadi.  VIII  asrda  deyarlik  sharqiy  Xitoylik 
kartograflari  yaratgan  kartalardan  foydalanilgan  bo‘lib  kartalar  aniqligi  kompas 
yordamida bajarilgan.  
Uyg’onish  davri  kartografiyasi.  Odatda  butun  geografik  kashfiyotlar  davri 
Kolumb  va  Magellanlarning  nomi  bilan  bog‘liqdir.  Portugaliyalik  shahzoda 
Enrikning  sa‘iy  harakatlari  bilan  Yevropaning  g‘arbiy  burni  San-Visenteda 
kosmografiya  maktabi  yaratilib,  u  yerda  astronomik  observatoriya  tashkil  qilinib, 
portugalyalik  kemachilarni  ekspeditsiya  anjomlari  bilan  ta‘minlab  turdi.  Natijada 
Afrika qirg‘oqlariga ekspeditsiya uyushtirib  Hindistonga borish yo‘llarini aniqlab, 
1426 yili Vasko da Gama Hindistonni ochib berdi. Shu munosabat bilan Birmaga, 
Xitoy, Yaponiya, Indoneziyaga yo‘l ochildi. 1492 yilda esa San-Salvador va Kuba 
orollari  ochildi.  Shu  joylarni  bosib  olishda  kartografik  manbaalardan 
foydalanilgani ma‘lum.  
O‘sha  davr  kartografiyasini  rivojlanishida  Magellan  ekspeditsiyasi 
materiallarining xizmatlari katta bo‘lgan.  
Yangi yerlarni ochilishi bilan, savdo sotiqni rivojlanishi natijasida Atlantika 
okeani qirg‘oqlarini bosib olish va  uni  o‘z  mulkiga  aylantirish  uchun  kartografik 
ishlar olib borilgan. O‘sha vaqtda Antverpen shahri dunyo savdo markazi bo‘lish 
bilan  kartografik  ishlar  rivojlangan  makon  bo‘lib  hisoblangan.  Shu  davrda  o‘rta 
asrlarda  foydalanilgan  kompas  kartalarini  o‘rnida  bir  muncha  aniqroq  bo‘lgan 
dengiz kartalari paydo bo‘lib, Yerni sharsimonligi xisobga oluvchi proeksiyalarda 
tuzilgan dengiz kartalaridan foydalanilgan. O‘sha davrda yashagan Martin Bexaym 
1492 yilda globus tuzib undan foydalangan.  
O‘rta  asr  kartografiyasini  rivojlanishida  va  kartalarni  yangi  proeksiya 
asosida  yaratishda  Antverpenlik  Avraam  Orteliyni  (1527-1598)  va  Gerard 
Merkatorlarni  (1512-1594)  xizmatlari  katta  bo‘lib  15  varaqdan  iborat,  gips 
plastinkadan  yasalgan  silindrik  proeksiyada  chizilgan  dunyo  kartasini  ahamiyati 
kattadir.  Uning  atlasi  bir  qancha  marotaba  nashr  qilinib  451  dona  kartadan 
iboratdir.  XVI  asr  oxirlarida  shu  atlas  asosida  maxsus  karta  va  atlaslar  tuzilib 
foydalanildi.  
XVI asr oxirlarida Pretoriy tomonidan menzula asbobi yaratilib yer yuzasini 
s‘yomka qilish tezlashdi.