O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

MBAni  tashkil  etish,  o‘rganish
Kutubxonalar  uchun  MBAni  to‘ldirish,  o‘rganish  va  joy-
lashtirish  muammosi  doimo  muhim  masalaga  aylanib  kelgan.
Katalog  va  kartotekalarni  tashkil  etishda  bosma  kartochkalar
muhim  ahamiyatga  ega.  Keyingi 15 — 16  yil  davomida  bunday
kartochkalar  nashr  etilmay  qo‘ydi.  Shuning  uchun  har  bir
kutubxona o‘z bilganicha kartochkalarda bibliografik yozuvlarni
olib bormoqda. Bu esa kutubxonachilik va bibliografik ishlardagi
qonun-qoidalarning  buzilishiga,  ayniqsa,  sistemali  katalog
uchun  ma’lumotlarni  berishda  xatoliklarga  sabab  bo‘lmoqda.
Shifr indeksi bir nomdagi kitobga turli kutubxonalarda turlicha
beriladi,  bu  bibliografik  so‘roqlarni  bajarishda  ham  murak-
kabliklarga  olib  keladi.  MBFni  ma’lumotnoma  nashrlar  bilan
to‘ldirishda,  kitobxonlar  so‘rog‘idagi,  o‘zgarishlar  e’tiborga
olinadi.  Bu  o‘zgarishlar  ishga  oid  faktografik  so‘roqlar  ko‘-
rinishida  bo‘lishi  mumkin.  Bu  kutubxonalarga  savdo-sanoat

---

166
kataloglarini,  biznes-ma’lumotnomalarni,  prays-varaqalar,  rek-
lama-bukletlari  va  ko‘rgazmalarning  va  turli  yo‘nalishdagi
yoymalar  kataloglarining  tezda  muomaladan  chiqib  qolishiga
qaramasdan  o‘z  fondlarini  to‘ldirib  borishni  taqozo  qiladi.
Ikkinchidan,  keyingi  yillarda  turli  xil  mazmundagi  va  yo‘na-
lishdagi  CD-ROMlar  ko‘payib  bormoqda,  bular — mamlaka-
timiz hayotiga oid va o‘zimizda, qo‘shni mamlakatlarda va xorijda
tayyorlangan  hujjatlar.
Bibliografik  qo‘llanmalar  keyingi  yillarda  mamlakatimizda
deyarli nashr etilmayapti, nashr etilsa ham 200 — 300 nusxada,
buning ustiga juda qimmat. Demak, tijorat asosida kutubxonalarning
bibliografik faoliyatini kengaytirish zarurati tug‘iladi. MBAni o‘rga-
nish  uning  har bir  qismi  va  unga  kiruvchi har  bir  elementning
ta’sirini, samarasini, ahamiyatini tahlil qilib borish uchun kerak.
Bu narsa ular fondga kelib tushishi bilanoq amalga oshadi, o‘z
navbatida  ular  doimo  yangilanib,  yaroqsiz  holga,  mazmunan
eskirgan paytda fonddan chiqarishga moslarini aniqlashda kerak.
MBAni joylashtirish muhim masala. Uni kitobxonga qulay bo‘lgan
joyga, xonaga joylashtirish zarur. Imkoni bor kutubxonalarda bu
apparat yaxlit holda alohida xonada joylashtiriladi va alohida bo‘lim
sifatida tashkil etiladi. Boshqa bir hollarda axborot zali sifatida
katalog  va  kartotekalar  alohida  xonada  joylashtiriladi,  bunda
kitobxon va kutubxonachi, bibliograf uchun ishlash qulay bo‘ladi.
Katalog va kartotekalarning, ma’lumotlar bazasi yoki bankining
ma’lumotlari  alohida  olib  qaraganda  majburiy  hujjat-pasportda
aks  etadi.  Bu  shu  hujjatlar  soni  oshib  borgan  sayin  ularni
almashtirish, sotish, internetga joylashtirish, zarur ma’lumotlarni
qidirib  topishda  qiyinchilik  tug‘ilgan  hollarda  yordam  beradi.
Pasportda  katalog  yoki  kartotekaning  nomi,  mavzusi,  tashkil
etilgan yili, komplektlash manbasi, xronologik chegarasi, hajmi,
yillik  o‘sishi,  muntazamliligi,  yangi  ma’lumotlar  bilan  to‘ldirib
borish  muddati,  hujjatlarning  turlari,  bibliografik  yozuvlarning
tarkibi,  tuzilishi  yoki  sxemasi,  yordamchi  apparatlari,  javobgar
shaxsning  ismi,  nasabi  ko‘rsatiladi.  Zamonaviy  MBA  mun-
tazamlilik, ishonchlilik, iqtisodiy tejamkorlik kabi sifatlarga ega
bo‘lishi  va  rejali,  ijodiy,  muntazam  tashkil  etib  borilishi  zarur.
MBA ishini tashkil etishda ishtirok etuvchi maxsus bo‘limning
bibliograflari yoki xodimlari axborotni to‘la yig‘ishga va saqlashga
mas’uldir. Shundagina iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish jarayonida
tashqi  axborot  resurslaridan  o‘z  vaqtida  va  maksimal  darajada

---

167
foydalanish imkoni paydo bo‘ladi. Har bir bo‘lim o‘zining axborot
vazifasini bajaradi va bir-birini takrorlashga yo‘l qo‘ymasligi kerak.
Yangi texnologiya bilan ishlash jarayonida, dasturlarni qo‘llashda
har bir kutubxona axborotlarning to‘la bo‘lishiga, ulardan unumli
va samarali foydalanishga, ayniqsa, dasturlarni qo‘llashga mas’uliyat
bilan  yondashishlari  talab  etiladi.