Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Ҳарид ҳақидаги форвард келишув. Форвард ҳарид ҳақидаги 
оддий келишувни молиялаштиришда, кредитор етказиб берилмаган 
ёки яратилмаган минераллар ёки бошқа ресурсларни сотиб олиш 
учун кредит беради. Лойиҳа ишга тушгандан кейин ва минераллар 
қазиб олиниши бошлангандан кейин, кредиторлар қарзни ўзиш 
жадвалига мувофиқ келадиган миқдорни олиш ҳуқуқига эгалар. 

---

675 
Форвард шартномаларидан олинадиган даромадлар қатъий 
фоизга ва барқарор тушумга эга эмас. Чунки улардан олинадиган 
даромадлар битим валютасининг спот курсини ўзгаришига боғлиқ. 
Ғарбий Европадаги бир қатор тижорат банклари, шу жумладан, 
Дойче банк фаолиятида форвард шартномасидан фойдаланиш 
тажрибалари шуни кўрсатдики, агар форвард курси спот курсидан 
юқори бўлса, банк форвард шартномаси бўйича сотиб олинадиган 
миқдордаги валютани битим имзоланиши билан спот шарти бўйича 
сотади ва баҳоловчи валютада олинган тушумни шартнома муддати 
тугагунга қадар бошқа банкка муддатли жамғарма сифатида 
жойлаштиради. Бунда форвард шартномаси бўйича сотиб олинаётган 
валюта муддатли депозит шаклидаги валюта резервлари ҳисобидан 
тўланади. 
Агар форвард курси спот курсидан кичиқ бўлса, банк шартома 
бўйича сотиб олинаётган валюта миқдоридаги маблағни кредитга 
беради. Одатда кредитни қайтариш муддати форвард шартомасининг 
тугаш муддатига мос келади. 
Агар битим валютаси ва баҳоловчи валюта бўйича фоиз 
ставкалари тенг бўлса ва бу тенглик узоқ вақт давом этадиганлигига 
трейдер ишонса, унда форвард курси даражасида бўлади. Бунда 
трейдер икки мамлакатдаги фоиз ставкаларининг шу давргача бўлган 
ҳолатини таҳлил қилади ва шунга қараб устама ёки дисконтнинг 
даражасини аниқлайди. 
Ўзбекистон республикаси тижорат банкларида бухгалтерия 
ҳисобини юритишнинг янги қоидалари ва ҳисоб варақлари режасига 
кўра, Марказий банк форвард шартомаларини муддатидан қатъий 

---

676 
назар ҳисоботларда қайта баҳолаш натижаларини акс эттиришни 
талаб қилмоқда. Ушбу талабномага кўра, банк форвард шартомаси 
қийматини қайта баҳолаши зарур. 
11.Айтайлик, форвард шартомаси уч ойга тузилган, яъни 10 
сентябрда тузилган бўлиб, 10 декабрда тугайди. Банк 1 октябрь 
ҳолатига Марказий банкка ҳисобот топширяпти дейлик. Ушбу 
ҳисоботда у мазкур шартнома бўйича фойда ва зарар суммасини 
аниқлайди. Бунинг учун сотиб олиниши лозим бўлган валютанинг 
ҳисобот давридаги кўрс бўйича сўмдаги эквиваленти унинг форвард 
курси бўйича сўмдаги эквиваленти билан солиштирамиз. Агар фойда 
ҳосил бўлса, у қуйидаги бухгалтерия проводкаси орқали- фойда 
счётига олиб борилади: 
Дебет 16901 Реализация қилинмаган фойда - форвард валюта 
курси 100000 сўм. 
Кредит 45405 Форвард (опцион) фьючерс валюта битимлари 
бўйича фойда 100000 сўм. 
Демак, юзага келган фойда суммаси асосий фойда счётига кирим 
қиланади. Бизнинг фикримизча, бу мақсадга мувофиқ эмас. Чунки 
ҳали банк баланси бўйича ҳеч қандай маблағлар ҳаракати содир 
бўлмади. Бундан ташқари, Марказий банк хоҳлаган вақтда форвард 
операциялари бўйича зарар суммасини аниқлаш имкониятига эга. 
Қайта баҳолаш натижасида зарар юзага келса, у ҳам тўғридан-
тўғри зарарлар счётига олиб борилади. Бунда қуйидагича 
бухгалтерия проводкаси берилади: 
Дебет 55306 Форвард (опцион) фьючерс битимлари бўйича 
хорижий валютадаги зарарлар 100000 сўм. 

---

677 
Кредит 22802 Реализация қилинмаган зарарлар - форвард валюта 
курси 100000 сўм. 
Демак, банкнинг фойда ва зарарлар суммаси мавҳум суммага 
кўпаяди ёки камаяди. Буни ҳатто потенциал фойда ёки зарар деб ҳам 
баҳолаш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки банк форвард операциясини 
амалга оширишда маълум рискни зиммасига олади ва бунда фойда 
олиш мақсадини кўзлайди. 
Реализация қилинмаган фойда ва зарарлар суммаси форвард 
операцияси ҳақиқатда амалга оширилган вақтда тескари проводка 
бериш йўли билан воз кечилади: 
Дебет 45405 100000 сўм 
Кредит 16901 100000 сўм 
ёки Дебет 22802 100000 сўм 
Кредит 55306 100000 сўм 
Форвард операциясини амалга ошираётган банк учун риск 
даражасини юқори эканлигини ҳисобга олиб, бизнинг фикримизча, 
банкларда аналитик ҳисоб жараёнларини чуқурлаштириш лозим. 
Бунинг учун ҳар бир валюта бўйича сотиш ва сотиб олиш 
миқдорини мувозанатлаштириб бориш лозим. 
Қуйида мазкур жадвални тахминий кўринишини келтирамиз.