Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Рискларни ажратиш деганда, молиялаштириш
манбаларининг ҳаракатидаги оғирликни қарздорнинг ўзи билан 
биргаликда бошқа бир неча инвесторлар ўртасида бўлиниши 
тушунилади. 
Йирик 
қарздорларнинг 
лойиҳаларини 
молиялаштиришда бу табиий, бу амалиёт кичиқ тадбиркорлик 
доирасидаги тадбиркорлар учун кенг тарқалмаган. Бу шу билан 
боғлиқки, 
сўралаётган 
кредитнинг 
чегараланган 
суммасида 
инвесторлар ўртасида рискларни тақсимланиши ва назорати бўйича 
операцион ҳаражатлар банк кредитлаш рискини камайтиришга 
қилинадиган 
иқтисодни 
ошириши 
мумкин. 
Инвестицион 
кредитлашда рискларни тақсимлаш шаклларидан бири кредит бўйича 
кафолатни жалб қилишдир. Одатда, бу лойиҳа қийматининг 
тахминан 50%идан 2/3 қисмигача ва кредит қийматининг 75-80%ини 
қамраб олади. Рискни тақсимлаш шаклларидан бири бўлган рискни 
бўлиниши кичиқ тадбиркорлик сферасига йўналтирилаётган кредит 

---

682 
ресурслари учун айниқса ҳарактерли бўлиб, бунда ресурслар 
бевосита қарздорларга эмас, балки кичиқ бизнес эҳтиёжлари учун 
мўлжалланган ва ишлаб чиқилган йўналишлар, кадрлар ва 
бошқаларга 
эга 
бўлган 
оралиқ 
молиявий 
институтларга 
йўналтирилади. Бундай институтларга кичиқ корхоналарнинг кредит 
бирлашмалари, хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ҳудудий 
фондлари, тадбиркорлик субъектларига маълум хизмат турларини 
кўрсатувчи лизинг компаниялари киради. 
 
9.5.Дельфи услуби. Сезувчанлик тахлилини, сценарий ва 
таваккалчиликни Монте Карло усули ва бошқалар. 
Инвестиция лойиҳаси риски ва у билан боғлиқ йўқотишлар 
эҳтимолини аниқлашнинг бир неча усуллари мавжуд. 
1) Объектив усул, бу лойиҳада бўлиш эҳтимоли бўлган 
йўқотишлар ва уларнинг давр оралиғини аниқлигидир. 
Бу оралиқни аниқлаш риск даражасини камайтиришга ёрдам 
беради. 
Йўқотишлар оралиғини қуйидаги формула билан аниқланади: 
;
С
ЙХ
Й 
(11.1) 
бу ерда, Й – йўқотишлар оралиғи даражаси; 
ЙХ – йўқотишларга олиб келувчи ҳолатлар сони; 
С – статистик таҳлил қилинаётган ҳолатнинг умумий сони. 
11.2.Фараз қилайлик, инвестицияга йўналтирилган маблағ бўйича 
200 ҳолатдан 80 ҳолатда 25 минг сўм фойда олмаслик мавжуд. Бунда 
йўқотишлар оралиғи даражаси (80:200)=0,4 ташкил этади.

---

683 
Инвестиция лойиҳаси бўйича оралиқ йўқотишлар даражаси ва у 
билан боғлиқ риск даражаси жуда юқори чиқиши мумкин, яъни 
йўқотишлар оралиғи даражаси О<Й<1 оралиғида бўлади.
Агар йўқотишлар оралиғи даражаси «О» сонига яқин бўлса, 
лойиҳа бўйича риск даражаси шунча кичиқ бўлади. 
2) Субъектив усул, бунда инвестиция лойиҳасидаги барча 
мезонлар бўйича маълумотлар таҳлил қилиниши лозим. Бу усул 
рискни 
таҳлил 
қилувчи 
экспертларнинг, 
молиявий 
маслаҳатчиларнинг малака даражасига асосланади. Бу усулда 
кўрилиши мумкин бўлган зарарлар эҳтимолини иккита мезон 
ёрдамида баҳолашга асосланган: 
а) Кутилаётган ўртача қиймат; 
б) эҳтимол қилинган натижанинг ўзгарувчанлиги.