Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Ўртача квадратик фарқланиш, бу дисперсиянинг квадрат 
илдизи бўлиб, қуйидагича аниқланади: 

---

685 





N
n
x
x
2
_
)
(

; (11.4) 
Бу кўрсаткичлар абсолют ўзгарувчанлик параметрларидир, яъни 
олинадиган натижанинг ўзгарувчанлик даражасининг абсолют 
миқдорини аниқлайди. 
Инвестиция лойиҳаси бўйича олинадиган натижаларнинг 
ўзгарувчанлик 
даражасининг 
нисбий 
миқдорини 
вариация 
коэффициентини ҳисоблаш орқали аниқланади. 
Бу кўрсаткич қуйидаги формула билан ҳисобланади: 
%
100
_



x
V

. 
(11.5) 
V – вариация коэффициенти, - % 
σ – ўртача квадрат фарқланиш 
_
x
- ўртача кутилаётган қиймат. 
Вариация коэффициенти 0 дан 100% гача ўзгариб туриши 
мумкин. Вариация коэффициенти қанчалик юқори бўлса, фарқланиш 
ёки риск даражаси шунчалик юқори бўлади. Вариация даражасини 
баҳолашда қуйидаги интерваллардан фойдаланилади, яъни 
0 дан 10% гача – кам фарқланиш; 
10 дан 25%гача – меъёрида фарқланиш; 
25 дан ортиқ - юқори фарқланиш. 
Инвестиция лойиҳалари бўйича риск даражаси вариация 
коэффициентига тўғри пропорционал. 
Энди юқоридаги кўрсаткичлар асосида инвестиция лойиҳалари 
бўйича қўйилган капиталнинг ўртача квадратик фарқланишини 
аниқлашингиз мумкин. 

---

686 
11.2-жадвал 
А ва Б инвестиция лойиҳаларига қўйилган капиталнинг 
дисперсияси (рақамлар шартли) 
 
№ 
ҳод
иса
Олинад
иган фойда 
(х), минг 
сўм 
Кўзат
ив 
ҳолатлари 
сони (n) 
(x - 
_
x
) 
(x-
_
x
)
2
(x-
_
x
)
2
·n 
A – лойиҳа 
1 
2 
3 
25 
20 
30 
48 
36 
36 
-
-5 
+5 
- 
25 
25 
900 
900 
_
x
=25 

 120
N

1800
Б- лойиҳа 
1 
2 
3 
40 
30 
20 
30 
50 
20 
+10 
- 
-10 
100 
- 
100 
3000 
2000 
_
x
=30 

 100
N

5000
А-Инвестиция лойиҳасига капитал қўйилишнинг ўртача 
квадратик фарқланиши, 
.
87
,
3
120
1800
мингсум
минг




Б – инвестиция лойиҳаси бўйича: 

---

687 
.
07
,
7
100
5000
мингсум
минг




У ҳолда А ва Б инвестиция лойиҳаларига қўйилган капитал 
бўйича вариация коэффициенти қуйидагича: 
А - лойиҳа бўйича,
%
48
,
15
%
100
25
87
,
3





мингсум
мингсум
V
Б – лойиҳа бўйича, 
%.
57
,
23
%
100
30
07
,
7





мингсум
мингсум
V
Олинган натижалар шуни кўрсатадики, А-лойиҳа бўйича 
вариация коэффициенти – 15,48%га тенг бўлса, Б-лойиҳа бўйича 
кутилаётган даромад қисман юқори бўлса-да, бу лойиҳа бўйича 
капитал қўйишда вариация коэффициенти 23,57%ни ташкил этади, 
яъни лойиҳани молиялаштиришнинг рисклилик даражаси А-лойиҳага 
нисбатан 1,5 марта юқори. 
Шунинг 
учун 
риск 
даражасига 
қараб, 
А-лойиҳани 
молиялаштириш мақсадга мувофиқдир. 
Инвестиция лойиҳаларига капитал қўйишнинг ўртача квадратик 
фарқланиши ва вариация коэффициентини бошқача ҳисоб-китоб 
усулидан фойдаланиш мумкин, яъни 
;
)
(
)
(
2
min
_
min
2
_
max
max
2
x
x
P
x
x
P




