Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

9.12.Рискни аниқлаш 
Рискни аниқлаш иқтисодий субъектларнинг қайси объектлар 
рискка қўпроқ тортилган тахлилида корхона ва хўжаликлар ўзи 
дучор бўлган рисклар бўйича хисобот бермайди.
Мисол, инсон синиқ(трамва) ва кассаллик бўйича иш кунидан 
қолмаган, бу холда у ишсизлик қоблияти риски хақида ўйлаши хам 
мумкин эмас.
Балким, ишсизлик қобилиятини йуқотишни суғурта қилиш фикри
ечилмоқда. 
Бошқа томондан, рискнинг турлари мавжуд, 
Мисол, кўп якка кишилар хеч кими учун ғам ташвиш қилмайди, 
ўз жамғармасини пенсион фонда суғурта бадалларини ўтказиб, кейин 
пенсия вақтида тўпланган суммасидан фойдаланадилар. 
Агар шундай кишилар пенсияга чиқкунга қадар ўлиб қолса, 
фонддаги унинг суғуртасини умумий суммаси ўз хисобига 
ўтказилади.
Мос холда, агар якка кишиларни қарамоғида киши ва 
меросхўрники бўлмаса, унга бундай химоя керак эмас.Рискни 
аниқлашни самараси учун бунга таъсир этувчи барча омилларни 
муаммоли рискни кўриб чиқиш зарур.
Тахлил этамиз, мисол, фонд бозоридаги операциялар билан 
боғлик инсон риски. Агар сиз биржа брокери бўлиб ишлаётган 
бўлсангиз, у холда сизни келгуси даромадингиз фонд бозоридаги 
ишларга боғлик бўлади. Сизни ўз имкониятингиз ва мехнат 
қоблиятингиз(ёки кишилик капитали)дан келаётган даромад сизни 
фонд бозоридаги активлигингизга боғлик бўлади: мос холда сизга 

---

700 
қолган капитал акцияси( пул кўринишда)га жамғарма қўйиш зарур 
эмас. Даромад, сизни фонд бозоридаги активлигингизга боғлик 
бўлиб, сизни мехнат янгиликлар ва имкониятларини қўллашингизга 
боғлик. Бошқа томондан, сизни ўртоғингизга- хукуматни ишчисидир.
Кўриб чиқамиз, мисол учун ноаниқлик компания фаолиятига 
таъсир этувчи валюта курсини ўйнаши билан боғлиқ бўлиб, бу 
қайсики чет эл валютасида фиксирланган бахолар бўйича хом ашёни 
сотиб олади ва ўз махсулотини чет элга сотади. Компания менеджери 
учун валютани алмаштириш курси билан боғлик ноаникликни таъсир 
этишини кўриб чиқиш лозим эмас, факат компания савдо тушуми ва 
унга этилган харажатлари хисобга олинади.
Компания 
акциясини 
барча 
ушловчилар 
учун 
мазкур 
ноаниқликни таъсири ахамиятли хисобланади-компания даромад-
харажатлар.
Компания даромади ва харажатлар ўртасидаги фарқ унчалик фарқ 
қилмаса хам алмаштирш курси билан бу нолга тенг бўлса хам боғлик 
бўлиб компаниядаги ноаникликни умумий миқдорига таъсир этади. 
Фермерлар билан бўлган мисолни кўриб чиқиш мумкин, келгуси 
хосилни хажми ва бахоси кимнинг даромадига бу ноаниқлик таъсир 
қилади.
Мисол учун хама вақт бугдой хисилининг центнерини камайиши, 
бахоларни ортишига олиб боради, фермер даромади(махсулотни 
барча сонига бахони тенглаштириш )ни доимий хажми мавжуд.
Фермер иккала рискка хам дучор бўлган- бахоси ва сони 
рискларга, умуман даромадини умумий миқдорига қараб хеч қандай 
риск йуқ хам дейиш мумкин. Бунда хам фермер 2 ала риска 

---

701 
тортилган; 1- бахо риски; 2-сонли риск, фермерни умумий 
даромадидаги риски бўлмаслиги мумкин.
Фермер товарларининг бахоларини ўзгариш рискини камайтириш 
бўйича қарама қарши тадбир қабул қилинса, у холда тескари самара 
бериши мумкин- уни умумий даромад хажмига нисбатан 
ноаниқлиги ортади. 
Рискларни турларини самарали аниқлашда, қўпроқ уни мазкур 
корхона учун риск потенциал турларини келтирилган руйхатини 
тузиш зарур ва булар ўртасидаги боғлиқликни хам.