Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

9.13. Рискни бахолаш 
Рискни бахолаш - бу рискни турлари билан боғлик, қайсики 
рискни бошқаришни 1 чи этапида аниқланган сонли харажатларни 
аниқлашдир. Мисол учун, эндигина колледжни тугатган ёш якка-
ягона аёлни иш фаолиятини бошланишини кўриб чиқамиз.
Колледжда ўқиётган вақтда у ота оналарини касалдан суғурта 
қилган, энди унинг ўзида суғурта йўк, шу сабабли у аёлдаги
касалликнинг асосий рискидир.
Унинг риска тортилганликни бахолаш учун маълумотлар зарур? 
Уни қайси ёшида касал бўлиш эхтимоли қандай.Тўлаш учун мос 
маълумотлар олиш таъбий хол. Бундай маълумотларни тақдим этиш 
–суғурта компаниясини асосий ва зарур бўлган биринчи 
функциясидир.
Бу билан математика ва статистика нуқтаи назаридан мавжуд 
махсус маълумотга эга мутахассислар шуғулланади. У мазкур 
рискларни турлари ва бошқа шунга ўхшаш бахтсиз холатлар, 
касаллик эхтимолларини тахлил қилади ва маълумотларни тахлил 

---

702 
қилиб, йиғади. Молиявий активлардаги инвестицион рискига 
таллукли, у холда уй хўжаликлари ва компаниялар эксперт 
маслахатларидан кам талаб қилади, қайсики у ёки бу риска 
тортилганлик даражаси аниклашга ёрдам беради ва икки хил 
активлар мисол учун акция ва облигацияларга инвестициялашдан
даромад ва рисклар ўртасидаги нисбатни сонли томони кўрсатиб 
берилади.
Бундай холларда асосан инвестиция бўйича ихтисосли 
маслахатчиларга, рискларни тўғри бахоловчи молиявий хизматлар 
кўрсатувчи молиявий фирма ва воситачилар хамда ўзаъро фондларга
муражаат қилади. 
9.14.Рискни бошқариш усулларини танлаш. 
Рискни камайтириш учун 4 та асосий рискни бошқариш усуллари 
мавжуд (risk-management techniques). 
• Рискдан қочиш 
• Зарарни камайтириш. 
• Рискни ўзига қабул қилиш. 
• Рискни ўтказиш
Буларни кўриб чиқамиз. 
Рискдан қочиш (risk avoidance) — аниқланган-маълум риск 
турларига тортилмайди деган ақлли қарорлар қабул қилишдир. 
Кишилар маълум ишлаб чиқариш тармоғи ишидан кетиш билан 
боғлиқ қандайдир компания иши ёки қандайдир йўналиш билан 
боғлик холатлар бўйича, ўзини риска тортмаслиги мумкин, чунки 
улар нихоятда юқори риксли хисобланади. Бу рискдан қочиш хамма 

---

703 
вақт хам бўлавермайди. Мисол, хар бир киши касал бўлиш рискига 
тортилади - бу оддий холат бўлиб, барча инсонлар касалланиши 
мумкин.
• Зарарни камайтириш (loss prevention and control) –унинг 
натижаси (оқибати)ни камайтириш учун ва йўкотиш эхтимолини 
камайтириш учун қабул қилинадиган харакатлар йиғилади. 
Бундай харакатлар зарар бўлгунга қадар қилинадиган амаллар 
хисобланади. Мисол учун сиз касаллик рискини камайтирш учун, 
яхши овкатланиш, яхши дам олиш ва бошқа амалларни бажариш 
зарур. Агар сизда шамолаш вужудга келди, ётиб даволаниш 
режимига ўтиш ва натижада шамоллашни енгил ўтиб кетиши учун 
шароит яратган бўласиз.
• Рискни қабул қилиш (risk retention) зарарни ўз маблағлари 
хисобига коплашдан иборат. Айрим холарда кишилар ўз ўзидан 
амалдаги риск хақида билмай, эътибор бермай колади. Шундай 
холатлар хам бўладики, кишилар билган холда шу рисккка Карши 
боради.
Шундан айримлар ўз соглигини ўзайтириш учун ёки химоя 
қилиш учун ўз пулидан кочиб даволаниш суғуртасидан бош тортади. 
Оилани огохлантирувчи жамғармаси-рискни қабул қилиш Билан 
боғлик харажатларни енгиллаштирш учун асосий маблағдир. 
• Рискни утказиб юбориш(risk transfer) рискни бошқа шаксларга 
утказиб юборилади. Рискли қимматли қоғозларни кимгадир 
бошқасига сотиш ва суғурта полисини сотиб олиш-бундай 
стратегияни мисоли рискни бошқариш. Бошқа мисол, рискдан кочиш 
учун сиз хеч кандай харакат қилмаяпсиз, ва келтирилаётган зарарни 

---

704 
кимнидир хисобига коплашни хисоблаяпсиз-уйлаяпсиз. Рискни 
утказиб юборишни 3 усул ёрдамида амалга оширилади: хеджирлаш, 
суғурталаш и диверсификациялаш..