Тижорат банкларида бухгалтерия ҳисоби

---

ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ
БАНКЛАРДА 
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ
05
M
АЪРУЗА
Умаров Зафар 
Абсаматович
TASHKENT INSTITUTE OF FINANCE
НАҚД ПУЛСИЗ ҲИСОБ – КИТОБ 
ОПЕРАЦИЯЛАРИ ҲИСОБИ
“
БАНК ҲИСОБИ ВА АУДИТИ” КАФЕДРАСИ

---

1
• Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва уларни ташкил қилиш асослари. 
2
• Мемориал ордерлар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби. 
3
• Тўлов топшириқномалари билан ҳисоб-китоблар ҳисоби.
4
• Тўлов талабномалари билан ҳисоб-китоблар ҳисоби.
5
• Инкассо топшириқномалари билан ҳисоб-китоблар ҳисоби.
6
• Аккредитивлар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби.
7
• Банк карталари билан ҳисоб-китоблар ҳисоби.
8
• Хўжалик юритувчи субъектларнинг банк ҳисобварақларидан пул 
маблағларини ҳисобдан чиқариш.
Маърузачи: Умаров З.А.
РЕЖА:

---

Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар Ўзбекистон Республикаси
Марказий банкининг “Ўзбекистон Республикасида нақд
пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисида”ги низомга (рўйхат
рақами 3229, 2020 йил 13 апрель)
мувофиқ амалга
оширилади.
Мазкур Низом Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз
ҳисоб-китобларни амалга оширувчи юридик ва жисмоний
шахсларга нисбатан татбиқ этилади.
1. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва уларни ташкил
қилиш асослари.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Нақд
пулсиз
ҳисоб-китоблар
деганда,
корхона
ва
ташкилотларнинг товар айирбошлаш, хизмат кўрсатиш ва товарсиз
операциялар бўйича бир-бирига бўлган талаб ва мажбуриятларни
нақд пул ишлатмасдан пул маблағларини бир ҳисобварақадан
иккинчи ҳисоб варақга ўтказиш орқали амалга оширилиши
тушунилади.
Нақд
пулсиз
пул
айланиши
ялпи
ижтимоий
махсулотни
ишлаб
чиқариш
жараёнида
содир
бўладиган
муносабатларини ўзида акс эттиришига кўра икки кисмга
бўлинади:
1. Товар операциялари бўйича пул айланиши.
2. Молиявий мажбуриятлар бўйича пул айланиши.
Биринчи гуруҳга товарларни сотиш, хизматлар кўрсатиш ва
капитал қурилиш жараёнидаги ҳисоб-китобларни акс эттирувчи
пул айланиши киради. Иккинчи, молиявий мажбуриятлар, гуруҳига
эса бюджетга тўловлар, яъни фойдадан тўланадиган солиқ,
қўшилган қиймат солиғи ва бошқа мажбурий тўловлар ҳамда
бюджетдан ташқари фондлар, банк кредитларини қайтарилиши,
кредит учун фоизларнинг тўланиши, суғурта компаниялари билан
ҳисоб-китоблар киради.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Нақд пулсиз ҳисоб-китобларни ташкил этишда бир қатор
тамойилларга асосланилади. Бу тамойиллар куйидагилардир:
1. Хар бир хўжалик субъекти ўз пул маблағларини банкларда
очилган депозит ҳисобварақларда сақлашлари лозим. Корхона ва
ташкилотлар
ўзаро
ҳисоб-китобларини
бевосита
банкдаги
ҳисобварақлар орқали амалга оширишлари шарт. Қайси банкда
ҳисоб-варақ очишни мижозларнинг ўзлари танлайдилар.
2. Ҳисоб-китоблар тўловчининг розилиги билан ёки унинг
топшириғига асосан депозит ҳисобварақдаги маблағи эвазига
амалга оширилади. Корхона банк кредитидан фойдаланиш
хуқуқига эга бўлса, тўловлар банк кредити ҳисобидан ҳам амалга
оширилиши мумкин.
3. Тўловлар белгиланган тўловлар кетма-кетлиги асосида
бажарилади.
4. Хўжалик юритувчи субъектлар ҳисоб-китоб шаклларини
мустақил танлашлари ва уни шартнома орқали мустахкамлаб
қўйишлари мумкин.
5. Маблағлар маблағларни тўловчининг ҳисобварағидан
ҳисобдан
чиқарилгандан
сўнг,
маблағларни
олувчининг
ҳисобварағига ўтказилади, бундан электрон тўлов воситалари
орқали ҳисоб-китобларни амалга ошириш мустасно.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Нақд пулсиз ҳисоб-китобларни амалга
оширишда қуйидаги тўлов ҳужжатларидан
фойдаланилади:
• мемориал ордер;
• тўлов топшириқномаси;
• тўлов талабномаси;
• инкассо топшириқномаси;
• аккредитивга ариза.
Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар банк пластик 
карталаридан (БПК) фойдаланган ҳолда
ҳам амалга оширилиши мумкин.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Маърузачи: Умаров З.А.
Банк томонидан қоғоз шаклдаги тўлов ҳужжатлари қуйидаги ҳолларда ижрога қабул 
қилинади:
• тўлов ҳужжатларидаги имзолар (раҳбарлик вазифаларини ҳамда бухгалтерия ҳисоби ва 
молиявий бошқариш вазифаларини амалга оширадиган шахснинг) ва муҳр изи шахсий 
варақчада кўрсатилган намунага мувофиқ бўлганда;
• якка тартибдаги тадбиркорлар ва юридик шахс ташкил этмаган ҳолдаги деҳқон 
хўжаликларидан тўлов ҳужжатларидаги имзо шахсий варақчада кўрсатилган намунага 
мувофиқ бўлган тақдирда, банк томонидан ижрога қабул қилинади.
Тўлов ҳужжатлари шахсий варақчага имзо қўйган шахслар томонидан имзоланиши шарт. 
Тўлов ҳужжатларини факсимиле усулида нусха кўчириш воситаларидан фойдаланган ҳолда 
имзолаш тақиқланади.
Тадбиркорлик субъектлари томонидан тақдим қилинган тўлов ҳужжатларига муҳр қўйиш 
ёки ҳужжатларни муҳр билан тасдиқлаш талаб этилмайди.
Тўлов ҳужжатларига мазкур бандда назарда тутилмаган бошқа ҳужжатларни илова 
қилинишига талаблар белгиланиши мумкин эмас.
Банк томонидан электрон шаклдаги тўлов ҳужжатлари банк ва мижоз ўртасида тузиладиган
шартномага асосан идентификация воситалари орқали тасдиқланган ҳолда қабул
қилинади.

---

Банк ҳисобварағидаги маблағлар қуйидагилар асосида ҳисобдан 
чиқарилади:
• қоғоз шаклдаги тўлов ҳужжатларининг асл нусхалари;
• тўлов тизимлари орқали олинган электрон шаклдаги тўлов 
ҳужжатлари;
• Тизимдан фойдаланувчиларнинг умумий фойдаланишдаги 
телекоммуникация тармоқлари орқали юборган электрон шаклдаги 
тўлов ҳужжатлари ва тўловни амалга оширишга розиликлари;
• электрон тўлов воситаларидан фойдаланган ҳолда амалга оширилган 
транзакциялар бўйича тузилган электрон шаклдаги ҳужжатлар.
Мижознинг ҳисобварағига маблағлар қуйидагилар асосида кирим 
қилинади:
• тўлов ҳужжатларининг қоғоз шаклдаги асл нусхаси ёки Тизим орқали 
юборилган электрон шаклдаги тўлов ҳужжатлари;
• тўлов тизимлари орқали келиб тушадиган электрон шаклдаги тўлов 
ҳужжатлари;
• электрон тўлов воситаларидан фойдаланган ҳолда амалга оширилган
транзакциялар бўйича тузилган электрон шаклдаги ҳужжатлар.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Тўлов ҳужжатларининг нусхалари, шунингдек маблағларни кирим қилиш
ёки ҳисобдан чиқариш амалга ошириладиган электрон шаклдаги тўлов
ҳужжатлари мижознинг ҳисобварағига хизмат кўрсатувчи масъул ходим 
томонидан имзоланади.
Мижознинг ҳисобварағига хизмат кўрсатувчи масъул ходим тўлов 
ҳужжатини тўловга қабул қилиш ва маблағларни тўлаш саналарини 
кўрсатади ҳамда ўзига бириктирилган банк штампи билан тасдиқлайди.
Маблағларни олувчининг банки томонидан Тизим орқали тақдим этилган
электрон шаклдаги тўлов ҳужжатлари рўйхат кўринишида чоп этилади ва
банкнинг бухгалтерия кунлик ҳужжатлар йиғмажилдига тикиб қўйилади. 
Электрон шаклдаги тўлов ҳужжатларини маблағларни олувчига тақдим
қилиш тартиби банк ва мижоз ўртасидаги шартномада белгиланади.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Мемориал ордер банк ички нақд пулсиз ҳисоб-китоб
ҳужжат тури бўлиб, бир банк ҳисобварағидан бошқа банк
ҳисобварағига тўловлар нақд пул ишлатмасдан ўтказилади.
Мемориал ордерлар банк ходимлари томонидан ёки
дастурий йўл билан банк дастурий таъминоти томонидан
шакллантирилади.
2. Мемориал ордерлар бўйича ҳисоб-китоблар ҳисоби.
Маърузачи: Умаров З.А.

---

Мемориал ордер банклар томонидан ишлатиладиган нақд пулсиз 
ҳисоб-китоб ҳужжати бўлиб, ундан қуйидаги ҳолларда 
фойдаланилади:
• мижозлар билан боғлиқ банк операциялари бўйича ҳисоб-китобларда;
• банк хизматларини кўрсатиш бўйича ҳисоб-китобларда;
• банкларнинг ички операцияларида;
• тўлов ҳужжатлари бўйича қисман тўлов амалга оширилганда;
• кўзда тутилмаган ҳолатлар бўйича бухгалтерия ўтказмалари амалга оширилганда;
• мижознинг қарздорлик маблағларини қоплашда, агар ушбу талаб банк билан мижоз
ўртасида тузилган шартномада белгилаб қўйилган бўлса;
• бухгалтерия ҳисобидаги хато ёзувларни тузатишда;
• жисмоний шахсларнинг (якка тартибдаги тадбиркорлар ва юридик шахс ташкил 
этмаган ҳолдаги деҳқон хўжаликларидан ташқари) ёзма мурожаати бўйича 
маблағларни нақд пулсиз шаклда ўтказишни амалга оширишда, бунда тўлов амалга 
оширилгандан сўнг, мазкур мурожаат мемориал ордер билан бирга банкнинг 
бухгалтерия кунлик ҳужжатлар йиғмажилдига тикиб қўйилади;
• мижозлар билан тузиладиган шартномаларда назарда тутилган бошқа ҳолларда.
Бунда тўлов амалга оширилгандан сўнг, мазкур топшириқ мемориал 
ордер билан бирга банкнинг кунлик ҳужжатлар йиғмажилдига тикиб 
қўйилади.
Маърузачи: Умаров З.А.

---