O‘zbekiston badiiy akademiyasi k. Behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn instituti

Ezgu  g‘oya  va  e’tiqodni  shakllantiruvchi  omillar.  Inson  e‟tiqodsiz, 

g„oyasiz,  fikrlashsiz  yasholmaydi.  SHaxs  va  uning  e‟tiqodi  masalasi  muhim 

muammolardan  bo„lib,  uning  shakllanishi  mohiyatan  ijtimoiy  omillarga 

bevosita bog„liq deb qaraladi. Bu masalaga e‟tiborning ortib borayotganining 

boisi  shundaki,  bunda  nafaqat  shaxs,  balki  bugungikun  yoshlaridagi 

mafkuraviy  immunitetning  shakllanishida  undagi  ezgu  g„oya  va  iymon 

e‟tiqod muhim ahamiyatga egadir. Agar biz yoshlarimizda bolalikdan boshlab 

sog„lom e‟tiqod va yuksak dunyoqarashni shakllantira olsak, ular ma‟naviyati 

boy, mustaqil fikrli va olijanob shaxslar bo„lib kamolga etadi. SHu ma‟noda, 

shaxs  e‟tiqodi  undagi  shunday  barqaror  va  teran  fikr,  tasavvurlar,  bilimlar 

majmuiki, mafkuraviy dunyoqarash hamda milliy g„oyalar aslida ana shunday 

e‟tiqodlar asosida shakllanadi. 

YOshlar  kamoloti  jarayonida  uning  turli  ziddiyatlarga  va  zararli 

e‟tiqodlarga berilish holati ham kuzatiladi. Masalan, psixologlar etnik ziddiyatlar 

hamda  diniy  e‟tiqodlar  shakllanishi  va  o„zgarishiga  katta  e‟tibor  berib,  ushbu 

jarayonga  xos  umumiy  qonuniyatlarni  o„rganganlar.  Masalan,  mashxur 

amerikalik  psixolog  Gordon  Ollportning  fikrcha,  e‟tiqod  va  etnik  ziddiyatlar 

o„ziga xos umumlashgan ustanovkalar bo„lib, agar shaxsda muayyan biror millat 

vakillariga nisbatan salbiy munosabat yoki ziddiyat mavjud bo„lsa, demak, unda 

---

boshqa  bir  millat  vakillariga  nisbatan  ham  xuddi  shunday  munosabatni  kutish 

mumkin. 

SHaxs  e‟tiqodiga  aloqador  bo„lgan  shunday  ziddiyatlardan  biri  diniy 

bo„lib,  uni  haqiqiy  takvodorlik  yoki  haqiqiy  e‟tiqoddan  farqlash  zarur.  SHu 

nuqtai nazardan olib qaraganda shaxsdagi tashqi va ichki diniy e‟tiqodni yoki 

dinga  moyillikni  farqlaydilar.  Amerika  olimlari  o„tkazilgan  ko„plab 

tadqiqotlarda  siginish  joylariga  borish  bilan  e‟tiqodlilik  ko„rsatgichlari 

o„rtasidagi bog„lanishni o„rgandilar. Bu bog„lanish bevosita bo„lib, muntazam 

cherkovga  qatnaydiganlardagi  tolerantlilik  o„rtacha  qiymatli  bo„lib  chiqdi. 

CHerkovlarga  muntazam  katnaydigan  shaxslarda  insoniylik  darajasi  yuqori 

bo„ladi.  O„sha  tadqiqotlardan  ma‟lum  bo„lishicha,  diniy  manbalarni  to„la 

mutolaa  qilibchiq  qan  odam  odatda  –  ancha  ziddiyatlardan  xoli,  tolerantligi 

esa  yuqoriroq  bo„lar  ekan.  Bu  tadqiqotlardan  qanday  xulosalar  chiqarish 

mumkin? 

Birinchidan, shaxs  e‟tiqodi  uning  jamiyatdagi xulkini  belgilovchi omil 

bo„lgani uchun ham uni shakllantirishga eng avvalo jamiyat va jamoatchilik, 

oila va barcha turdagi ta‟lim muassasalari jalb etiladi. 

Ikkinchidan, biz e‟tiqodni shakllantiruvchi har bir omilning ta‟sir kuchi 

nimalarga bog„liqligini bilishimiz kerak. Bular quyidagilardir: 

a)  ta‟sir  kursatuvchi  manba-shaxs  yoki  guruh,  boshqacha  qilib 

aytganda, kommunikator; 

b) ta‟sir mazmuni yoki ma‟lumot; 

v) ta‟sir vositasi yoki ma‟lumot etkazuvchi tarmoq; 

g) ta‟sirni qabul qiluvchi yoki auditoriya.