|
Ta’sir ko‘rsatuvchi shaxs – ta’lim beruvchi. Ta‟sir ko„rsatuvchi
shaxsdan nimalar talab qilinadi? Avvalo, tajriba, bilimdonlik, ishontira olish
qobiliyati, uning nutqi, o„ziga ishonchi va boshqalar. Mafkurachilarning
asosiy ish uslubi, metodlariga o„zida mavjud bilim, tushuncha, g„oyalarni
asos qilib olgan holda, birinchi navbatda yoshlarda, qolaversa, keng xalq
ommasi ongida mustahkam e‟tiqodni shakllantirish, ta‟sir ko„rsatish va taql id
etishga chorlashdir. Bunda u muloqotning barcha samarali va ta‟sirchan
vositalaridan – monolog, dialog, bahs-munozara, breynshtorming kabilardan
foydalanadi. Aynan ana shu faliyat har bir ta‟sir ko„rsatuvchining ritorika
asoslaridan xabardor bo„lishini, nutq mahoratini egallashini talab qiladi.
So„zlovchi o„z nutqida nutqiy va nutqiy bo„lmagan vositalardan o„z o„rnida
maqsadga muvofiq tarzda foydalana olishi shart. Agar voiz yoki notiq o„ziga
berilgan minbarda faqat so„z va iboralar tizimidan foydalanish bilan
cheklansa yoki kogozga tushirilgan matndan chetga chiqolmasa, uni
auditoriya tinglamaydi, unga ishonmaydi. SHuning uchun hissiy ta‟sir
usullari – o„rinli ishlatilgan qarashlar, imo-ishora, mimika va patomimika
kabilar ham ta‟sirni kuchaytiruvchi psixologik mexanizmlar ekanini
unutmaslik kerak.
Tarbiyachidan talab qilinadigan yana bir muhim xislat - gapirayotgan
kishining yoqimtoyligidir. Bu ham notiqqa nisbatan ishonch va e‟tiqodni
oshiradi. yoshlar auditoriyasida, voizning murojaatiga e‟tibor jiddiyroq
bo„ladi.
YOshlar bilan milliy g„oyalarimiz xususida olib boriladigan suxbatlarda
tarbiyachi yoki murabbiy avvaldan tayyor savollar tartibini ishlab chiqishi,
ishlatiladigan tayanch iboralar katta ahamiyat kasb etadi. Bunda har bir jumla
yoki iboraning konkretligi, hayotiyligi va obrazliligi muhim ahamiyatga ega
bo„ladi. Ta’sir vositasi (aloqa tarmog‘i). Tarbiyada yana bir omil –
ma‟lumotning nima vositasida u har kimning fikriga ergashib ketavermasdan
ko„p narsani o„z qarashlari asosida hal etar ekan.
Demak, mas‟uliyatni his qilgan yoshlar hayotga tayyor, faol, erkin va
mustaqil fikrlovchi bo„ladi. Ularda mas‟uliyat bilan birga, o„z-o„zini anglash,
shaxsiy g„urur tuyg„ulari ham yuksak bo„ladi. SHuning uchun ham
mafkuraviy tarbiyaning muhim yo„nalishi sifatida yoshlarda ona Vatan
oldidagi burch, o„z taqdiri uchun mas‟uliyat, mahalla, mehnat jamoasi, oila va
yaqin kishilar hayoti uchun javobgarlik hissini tarbiyalash muhim ahamiyatga
egadir.
E‟tiqodni shakllantirish va mustaxkamlash milliy istiqlol g„oyasini
yoshlar ongiga singdirish jamiyat oldida turgan muhim vazifalardan biridir.
E‟tiqodli odam avvalo foydali ish bilan shug„ullanadi, o„zgalarga ziyon
keltiruvchi amallar qilmaydi, yolgon gapirmaydi. U har doimo lafziga amal
qiladi, ya‟ni bir narsani qilaman, deb axd etsa, butun kuchi va iqtidorini
safarbar qilib, uni albatta bajaradi, boshlagan ishni oxiriga etkazadi. E‟tiqodli
inson nima qilayotganini, nima uchun aynan shu ishni qilayotganligini juda
yaxshi biladi. SHu bois haqiqiy e‟tiqod egasi ilmga intiladi, o„z oldiga aniq
maqsad qo„yib yashaydi, har tomonlama barkamol bo„lishga tirishadi,
yaxshilarga oshno bo„lish, buyuklikka xavas uning hayotiy shioriga aylanadi.
Hakikiy e‟tiqod soxibi o„zidan oilasiga, farzandlariga, insoniyatga nimadir
qoldirishni istab yashaydi. SHuning uchun ham e‟tiqod, shaxsdagi jur‟at,
mardlik, fidoiylik, iroda, vijdon, qat‟iyyat, halollik, insonparvarlik,
vatanpravarlik kabi fazilatlar bilan bog„liqdir.
«Iymon» arabcha so„z bo„lib, lugaviy ma‟nosi ishonchdir. Haqiqiy
e‟tiqod egasi bo„lgan odamda iymon ham bo„ladi. Buyuk merosimiz
hisoblanmish «Avesto»da iymon va e‟tiqodning o„zaro aloqasi va uning inson
tafakkur tarzi bilan bog„liqligi xususida shunday deyilgan:
Aqlli va iymonli kimsalarga
Bag„ishlayman shodlik, bardam ruh...
E‟tiqodman, Mitraman,
Mudom saboq bermoqchiman,
Iymon bilan fikr aylasin.
Iymon bilan so„z so„zlasin,
Va iymonga amal qilsin.
Iymon keltirish yoki ishonch shunday psixologik xolatki, unda
shaxsning e‟tiqodiga mos keladigan, muayyan narsa va hodisalar ta‟sirida
ongda o„rnashib qoladigan tasavvurlar majmui etakchi o„rin tutadi.
Iymonning nima ekani ko„pincha yoshlar tomonidan chuqur tahlil qilinmaydi,
tekshirilmaydi, chunki unda insoniyat tajribasi, shaxs e‟tiqod qilgan ijtimoiy
guruhning qarashlari mujassam bo„ladi. Masalan, Olloxga iymon keltirish har
bir musulmon uchun farz hisoblanadi. Paygambarimiz Muhammad
alayhissalom Ollox taolo tarafidan keltirilgan barcha xabarlarga til bilan ikror
etib, dil bilan tasdiqlashga iymon deyiladi, ya‟ni kur‟oni karim va hadisi
shariflar orqali Ollox to„g„risidagi, jannat va do„zax, kiyomat kabi gaybiy
narsalar haqida berilgan xabarlarga ishonch – shariatda iymon deb yuritiladi,
deganlar. O„sha hadisi sharifda yana «Vatanni sevmoq – iymondandir» deb
zikr etilgan. Bular oddiy fuqaroda shubxa uyg„otmaydigan, xalq mentalitetiga
uning iymoniga aylanib ketgan qadriyatdirki, ularga ishonish har bir
musulmonning va sog„lom fikr yurituvchi insonning burchidir. SHuning
uchun ham xalq, vatan xoinlarini eng avvalo «iymonsizlar» deb la‟natlaydi
zero, tugilib usgan erni muqaddas bilish, kindik qoni tukilgan tuproqni
soginish, Vatan ravnaqi yo„lida baholi qudrat vijdon bilan mehnat qilish –
iymonlilik belgisidir.
Iymon tushunchasiga faqat diniy tushuncha sifatida qarash to„g„ri emas.
CHunki har kuni foydali bir amal, savob ish qilish, solix xulk soxibi bo„lish,
butun insoniyat mehr- muhabbati bilan qarash, jamiyatdagi xulk me‟yorlarini
qalban xis qilib, ularni buzmaslikka intilish ham iymondandir. Agar yoshlar
bolalikdan go„zal xulklarni egallashga intilib yashasa, musulmonchilik
odatlari, xushxulklilik tamoyillarini o„zlashtirib borishga ruhan tayyor bo„lsa,
uni iymonli bo„lib tarbiya topyapti deyish mumkin.
Sog„lom dunyoqarash, mas‟uliyat, iymon va e‟tiqodni yoshlar ongida
shakllantirishning quyidagi asosiy ob‟ektiv shart-sharoitlari va omillarini
ajratib ko„rsatib ko„rsatish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
