Buqalamun: hikoyalar. / Anton Chexov. T.: Yangi

Buqalamun
15
qiladi. Bizning rus elida munaqa pishiq kam-
pirlar ko‘p, o‘shalar tufaylidan yurtda muncha-
lar baraka bor!
Choyini ichib bo‘lib, Vasya, kitob-daftarlarini 
xaltaga soladi-da, pechkaning orqasiga o‘tadi; 
u yerda kampirning kiyimlari bilan bir qatorda 
uning paltosi bo‘lmog‘i kerak. Birpasdan keyin 
u qaytib chiqib:
–  Mening paltom qayerda? – deb so‘raydi.
Kampir bilan boshqa bolalar – hammasi bir 
bo‘lib paltoni izlagali kirishadilar, anchagacha 
izlaydirlar, lekin palto, suvga singan kesakday, 
bedarak bo‘lib ketgan. Qayerda qoldi? Kam-
pir bilan Vasya vahimaga tushganlar, ranglari 
o‘chgan. Yegorich ham hayron. Faqat Putoxin 
damini chiqarmasdan tek o‘tiradi. Bir narsa 
salgina joyida bo‘lmasa dunyoni buzaturg‘on 
narsa, bu safar hech narsa bilmagan va hech 
narsa eshitmagan bo‘lib o‘tiradi. Munda bir 
gap bor.
– O‘sha sotib ichgan! – dedi Yegorich.
Putoxin indamaydi, demak, rost. Vasyaning 
joni chiqadi. Uning marhum onasining movut 
ko‘ylagidan buzilib tikilgan, juda yaxshi kolen-
kor astarli, shunday yaxshi paltosi araqqa ket-
gan! Demak, palto bilan birga, yon cho‘ntagida-
gi  ko‘k  qalam,  oltin  harflar  bilan  fransuzcha 
qilinib «Nota bene» («Sog‘inib esla!») so‘zlari yo-
zilgan qaydlar daftarchasi ham araqqa ketgan! 
Daftarcha orasida yana bitta rezinkali qalam, 
undan boshqa yana tag‘in allaqancha suratli 
yelim qog‘ozlar bor edi.

---

Anton Chexov
16
Vasyaning xo‘p yig‘lagisi kelib edi-ku, lekin 
yig‘lab bo‘lmaydi. Shu tobda boshi og‘rib tur-
gan otasi yig‘i tovushini eshitsa, shovqin solib, 
yer depsinib boradi, balki tutib olib uradi, shu 
xumorlik vaqtida ursa ham hazilakam urmay-
di, lekin. Kampir Vasyaga bo‘lishadi, unda ota, 
kampirni ham ayab o‘tirmasdan kaltaklay be-
radi; bu hangoma, oxirda kelib Yego richning 
mushlashishga aralashmog‘i, Putoxinga 
yopishmog‘i va ikkalasining gursillab yerga 
ag‘darilmog‘lari bilan tamom bo‘ladi. Ikkalasi 
yerda surilishib, tipirchinishib yurib, mastlar, 
hayvonlar singari vahshat bilan pishnasha-
dilar, kampir bo‘lsa yig‘laydi, bolalar chiyilla-
shadi, qo‘ni-qo‘shni besaranjom bo‘lib darvo-
zabonga odam yuboradilar. Yo‘q, yig‘lamagani 
yaxshi.
Ovozini chiqarib yig‘lolmasdan va jahlini yu-
zaga chiqarolmasdan, Vasya, sigirday mug‘ray-
di, barmoqlarini egib sindirgunday bo‘ladi va 
yer tepinadi yoki o‘z yengini mahkam tishlab 
olib, tish o‘tmasrak narsaga yopishgan itday, 
zo‘r berib u yoq-bu yoqqa jirkiydi. Ko‘zlari qini-
dan chiqqan, yuzi jahlining kuchidan qiysha yib 
ketkan unga qarab turib, o‘z boshiga ro‘molini 
birdaniga tortib olib, damini chiqarmasdan, 
ikki ko‘zini bir nuqtaga tikkani holda, qo‘l va 
oyoqlarini jinnilardek o‘ynata boshlaydi. Ana 
shunday vaqtda, men o‘ylaymanki, bola bilan 
kampirning miyasida «biz tugadik endi, bizga 
tiriklik yo‘q!» degan ravshan bir xayoldan bosh-
qa narsa aylanmaydi...

---

Buqalamun
17
Putoxin yig‘ilarni eshitmaydi, lekin u o‘z uyi-
da o‘tirib hamma narsani ko‘rib turadi. Oradan 
yarim soat o‘tkach, Vasya kampirning qalin 
ro‘moliga o‘ralib maktabiga jo‘nagandan keyin, 
ota, yuzi – ta’rif va tavsif qilib bo‘lmaydigan bir 
holda, ko‘chaga chiqib o‘g‘lining ketiga tushadi. 
O‘g‘lini chaqirgisi, yupatgisi, marhum onasin-
ing arvohini shafe keltirib turib undan kechirim 
so‘ragisi keladi, lekin ko‘kragidan so‘z o‘rniga 
yolg‘iz xo‘rsinishli yig‘i chiqadi. Kun erta, hali 
ham sovuq havo. Shahar maktabiga yetkani-
dan keyin, Vasya, o‘z o‘rtoqlaridan «kampirga 
o‘xshaysan» degan ermakni eshitmaslik uchun, 
ustidan qalin ro‘molni olib ustidagi yalang qa-
vat, yengil kiyimi bilan maktabka kiradi. Putox-
in bo‘lsa, uyiga qaytgach, yana ho‘ngirak otib 
yig‘laydi, allaqanday bir-biriga yopishmagan 
so‘zlarni aytib g‘udranadi, ham onaga, ham 
Yegorichga, ham uning ish do‘koniga quyuq-
quyuq ta’zimlar qiladi. So‘ngra, biroz o‘ziga kel-
ganidan keyin, yugurganicha mening yonimga 
keladi va nafasi bo‘g‘ziga tiqilgani holda, Xudo 
hurmatiga yalinib mendan birorta ishga joylab 
qo‘ymog‘imni so‘raydi. Men va’da berib ishonti-
raman, albatta.
– Endi ko‘zim ochildi, xayriyat! – deydi u. – 
Esim kiradigan vaqt ham bo‘ldi. Xo‘b aynidim, 
bas endi!
Sevinadi, menga qulluqlar qiladi, men bo‘lsam, 
shu qo‘raga ega bo‘lganimdan beri, shuncha 
zamonning ichida, bu hurmatlik qo‘shnilarni 
juda yaxshi tanib olganligimdan, uning yuziga 
qarab turib, to‘ppa-to‘g‘ri o‘z betiga:

---

Anton Chexov
18
– Kech qolding, jigarim! Sen o‘lgan kishisan, 
– degim keladi.
Menikidan chiqib, Putoxin, to‘ppa-to‘g‘ri sha-
har maktabiga chopadi. U yerda, u yoq-bu yoq-
qa borib yurib o‘g‘lining maktabdan chiqishini 
kutadi.
Nihoyat, Vasya chiqqanidan keyin, sevinib:
– Menga qara, Vasya! – deydi u. – Menga ho-
zir xizmat topib beradigan bo‘ladir. Sen shosh-
ma, men senga juda yaxshi piston olib bera-
man... Men seni gimnaziya maktabiga berdira-
man, tushundingmi? Gimnaziya maktabiga!.. 
Men seni katta odam qilaman! Ichkilikni mun-
dan nari og‘zimga olmayman. Azbaroyi Xudo, 
og‘zimga olmayman.
U porloq kelajagiga juda puxta ishonadi. 
Lekin yana kech kiradi. Kampir, ikkita bir mi-
riligini ko‘tarib, horigan-charchagan va ezilgan 
holda uyga keladi-da, bolalarning kiyimlarini 
yuvgali o‘tiradi. Vasya o‘tirib hisob masalasini 
hal qiladi. Yegorich ishlamaydi. U Putoxinning 
«sharofatida» ichkilikka yomon o‘rganib qoldi, 
shu tobda ichkilikning qattiq xumori tutayo-
tir. Uylar issiq, dim. Kampir kir yuvib turgan 
tunuka tog‘aradan buruqsab-buruqsab bug‘ 
chiqadi.
– Bir borib kelsakmi? – deb, tundlik bilan 
so‘raydi Yegorich.
Mening ijarachi qo‘shnim indamaydi. Shun-
cha ko‘ngil qaroligidan keyin u aslo chidab 
bo‘lmaydigan darajada siqiladi. Xumor bilan, 
xafalik bilan zo‘r berib olishadi... Albatta, xafa-
lik zo‘r keladi. Undan narisi ma’lum...

---

Buqalamun
19
Qorong‘i tushkandan keyin Yegorich bilan 
Putoxin chiqib ketishdi; erta bilan Vasya kam-
pirning qalin ro‘molini ham topolmay qoladi.
Mana shunday gaplar o‘tkan bu uyda. Qalin 
ro‘molni sotib ichkach, Putoxin, shu bo‘yicha 
uyga qaytib kelmadi. Qayerlarda yo‘q bo‘lgani-
ni bilmayman. U bedarak yo‘q bo‘lganidan 
keyin kampir ham ichkilikka berildi, so‘ngra 
og‘rib yotib qoldi. Uni xastaxonaga olib keldi-
lar, yosh bolalarni allaqaysi qarindoshlari olib 
ketdi, Vasya bo‘lsa mana shu kirxonaga ish-
ga kirdi. Kunduz kunlari dazmol qizitib berib, 
kechalari pivo ketidan chopardi. Kirxonadan 
haydab chiqargan edilar, allaqanday bir yosh 
juvonning xizmatiga kirib, allaqanday xizmat-
lar ketidan, kechalari chopadigan bo‘ldi. Uning 
o‘zini ham «dallol bola» qo‘ydilar. Undan keyin 
nima bo‘ldi ekan, xabarim yo‘q.
Mana bu xonada esa o‘n yil bo‘lib bir qash-
shoq, gadoy cholg‘uchi yashadi. O‘lganidan ke-
yin ko‘rpasining qavatidan yigirma ming so‘m 
pul topib oldilar.

---