|
__________________ Jek London
Martin Iden
561
yalang'och kun kechirgan edim. Nima
bular meni o‘sha paytlarda biron marta bolsin
ovqatga taklif qilishmadi? 0 ‘shanda taklif qi-
lishsa, polatga suv yuritganday juda qol ke-
lardi. Axir bu ikkala asarim ham allaqachonlar
yozilgan edi-ku. Modomiki, siz meni ilgari qilgan
ishlarim uchun mehmon qilarkansiz, bas, nima
uchun shu ovqatga chindan ham muhtoj bolgan
ilgarigi paytlarimda mehmon qilmadingiz? Axir
men «Qo‘ng‘iroq sadosi»da ham, «Parizod va
marvarid»da ham bironta so‘zni o'zgartirganim
yo‘q-ku. Yo‘q, siz meni aslo qilgan xizmatlarimni
taqdirlab mehmon qilyotganingiz yo‘q, balki meni
hamma mehmonga taklif qilayotgani uchun,
meni mehmon qilishni endi sharaf deb bilgan-
lari uchun taklif qilyapsiz. Shuning uchun ham
meni mehmon qilyapsizki, sizlar hayvonsizlar,
poda-poda bolib yuruvchi hayvonsizlar! Chun
ki siz podaga xos bolgan ko‘r-ko‘rona va ongsiz
tuyg4iga itoat etasiz, bu tuyg4i esa hozir sizga,
Martin Idenni mehmon qiling, deb da Vat etyapti.
Biroq birontangizning ham na Martin Iden bilan,
na u qilgan ish bilan ishingiz bor, ma’yus ohang-
da u o‘ziga shunday derdi-da, o'midan turib,
qadah ko‘targanda aytilgan otkir va ta’sirchan
so'zlarga o'tkir va ta’sirli gap bilan javob berardi.
Uni hamma yerda shunday kutib olardilar.
U qayerda bolmasin: xoh kiborlar mehmonxo-
nasi, xoh adabiy kechalarda - hamma yerda bir
xil gapirardilar, ya’ni, «Qo'ng'iroq sadosi» bilan
«Parizod va marvarid» bosilib chiqqandan keyin
buyuk adib maydonga kelgani darhol hammaga
ayon boldi, derdilar. Lekin hamma vaqt Martin-
uchun
562
Jek London
rung ko'nglida hamon o'sha savol tixirlik bilan
uni bezovta qilgani-qilgan edi: «Bas, shunday
ekan, nima uchun meni o‘sha paytlarda ovqatga
taklif qilmadingiz? Axir bu asarlarimning yozil-
ganiga juda ko‘p vaqt boldi-ku. Na «Qoiiglroq
sadosi»da, na «Parizod va marvarid»da zarracha
o'zgarish boldi. Bu asarlarim ilgari ham xud
di hozirgidek juda ajoyib va nafis edi. Lekin siz
meni na bu asarlarim va na boshqa asarlarim
hurmati mehmon qilyapsiz. Siz meni shuning
uchun mehmon qilyapsizki, hozir meni ziyofatga
chaqirish moda tusiga kirgan, shuning uchunki
butun poda: Martin Idenni mehmon qilish kerak,
degan bir gapning jinnisi bolib qolgan».
Shunday damlarda ko'pincha dabdabali yigln
pajrtlarida birdan Martinning ko‘z oldida egni-
ga ikki yoqlama tugmalanuvchi kamzul kiyib,
boshiga shlyapasini bostirib olgan otyinqaroq
3dgit namoyon bolardi. Bir kuni Oklendda, ayol
lar klubida otkazilgan adabiy ertalik paytida
xuddi shunday hodisa yuz berdi. Martin sahna-
ga chiqib, zalning oxirida, o'ziga tanish bolgan
kamzul va shlyapa kiygan o‘sha otyinqaroq yi
gitni ко‘rib qoldi. Besh yuz nafar yasanib kelgan
xonimlar Martin Idenning nimaga tikilib qolgani-
ni bilish uchun baravariga orqalariga o'girildilar.
Lekin ochiq yolakda hech nima yo‘q edi. Mar
tin esa tikilib turarkan, yigit tushmagur boshi
ga yopishib qolgan shlyapasini qoliga olish esi
ga kelarmikin, yo'qmi deb oyiardi. Sharpa зги-
rib kelib sahnaga chiqdi. Martin o‘z yoshligming
kolankasiga tikilarkan, kim bolishi mumkin
edi-yu, kim boldi, deb otylab, sal bolmasa ala-
Martin Iden
563
miga chidolmay yiglab yuboray dedi.
sahnadan yurib kelib, Martinga juda yaqin kel-
di-da, uning badaniga singib g'oyib boldi. Besh
yuz nafar xonim; o'zlarining qolqop kiygan nafis
qollan bilan uni olqishlay boshladilar. Ular bir
dan xijolat ichida qolgan mashhur mehmonning
ko'nglini ko'tarmoqchi bolgan edilar. Martin iro-
dasini yiglb, u sharpani o‘zidan quvdi, so'ng ta-
bassum bilan gapira boshladi.
Bir kuni ко‘chada Martinni muhtaram va
oqko'ngil maktab direktori uchratib qolib, Mar
tinning to'polonchiligi va urishqoqligi uchun
maktabdan haydashganida idorasida qanday
qattiq janjal bolganini eslatdi.
- Men sizning «Qo'nglroq sadosi» asaringizni
o'qidim, - dedi u, - uni birinchi marta bosilib
chiqqan chogldayoq o‘qigan edim. Juda ajo
yib asar! Edgar Podan hech qolishmaydi! 0 ‘sha
vaqtdayoq o'qib chiqib, ajoyib asar degan edim.
«Rostdan-a? - deb yuborishiga sal qoldi Mar
tinning. - O'sha paytda ko'chada menga ikki
marta to'qnash kelgan edingiz, ammo meni tani-
magan ham edingiz-ku, Ikkala safar ham men
ochligimdan bitta-yu bitta kostyumimni garovga
qo^gani ketayotgan edim! Siz meni tanimagan
edingiz! Ammo asarlanmning hammasi o'sha
vaqtda yozilib bolgan edi. Qanday qilib meni
endi tanib qoldingiz?»
- Men kechagina xotinim bilan sizni uyimizga
taklif qilish haqida gaplashgan edim, borsangiz
boshimiz osmonga yetardi, - deb gapida davom
etdi direktor, - xotinim ham sizni taklif qilishim-
ni iltimos qildi, ha, juda o'tinib iltimos qildi.
Kolanka
- Ovqatlangani deng! - deb bexosdan baqirib
yubordi Martin.
- Ha... ha... ovqatlangani, - deb g'oldiradi
gangib qolgan direktor, - shunday, men sizga
aytsam... keksa muallimingiz bilan suhbat qu-
rib... Obbo showoz-ye! - U hazil qilib, qo'rqqani-
ni yashirishga urinardi.
Martin bir necha qadam yurib to^xtadi va
cholning orqasidan qarab qoldi.
- Nima qilib qo'ydim o‘zi! - deb g‘oldiradi u. -
Judayam cho'chitib yubordim, shekilli!
Do'stlaringiz bilan baham: | 
