Falsafa ma’ruzalar matni

5-mavzu. Mavjudlik, o’zgarish, bog’liqlikning 
asosiy shakllari. Falsafiy kategoriyalar 
 
Reja: 
1. Mavjudlik, o’zgarish va o’zaro aloqadorlik namoyon bo’lishining asosiy tamoyillari. 
2. Falsafiy kategoriyalar tizimi, ularning mazmuni. 
3. Falsafa kategoriyalari o’rtasidagi bog’lanishlar va ularning hozirgi davrda namoyon bo’lishi. 
4. Yoshlar tarbiyasida falsafiy kategoriyalar to’g’risidagi bilimlarning ahamiyati. 
 
Har qanday fanning o’ziga xos qonunlari va asosiy tushunchalari bo’ladi. Masalan, fizikada fizik qonunlar, og’irlik, 
tezlik, kuch kabi tushunchalarga juda ko’p duch kelish mumkin. Ularning aksariyati bu fan tarixida chuqur iz qoldirgan 
mashhur olimlarnining nomi bilan bog’langan. Masalan, fizikada Nyuton, Faradey, Avagadro va hokazo. Matematikani 
esa Pifagor, al-Xorazmiy, Karl Gausning qonunlarisiz tasavvur qilish qiyin. Xuddi shunday falsafaning fanlik maqomini 
belgilaydigan asosiy tamoyillar, qonunlar va kategoriyalar tizimi ham bor. Ularni o’rganishdan avval, qonun va 
kategoriya tushunchalarining mazmunini aniqlab olish zarur. An’anaviy tavsiflarga ko’ra, «Qonun» falsafiy kategoriya 
sifatida narsa va hodisalar rivojlanishi jarayonidagi eng muhim, zaruriy, nisbatan barqaror, doimiy takrorlanib turuvchi, 
ichki o’zaro bog’lanishlar, aloqalar, munosabatlarning mantiqiy ifodasi ekanligini ko’rib o’tdik. Endi kategoriyalarning 
mohiyati va mazmuni bilan qisqa tanishaylik.