O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Oraliqni ko‘z bilan chamalash miqdorlari
Predmetlarning nomi
Oraliq
1
2
Katta minora, g‘alla ombori, machitlar
19–21 km
Shamol tegirmonlari
11 km
Qishloq va katta imoratlar
9 km
Fabrika trubalari
6 km
Alohida uylar
5 km
Uy derazalari
4 k
2
 m
Tom ustidagi trubalar
3 km
Alohida daraxt, odamlar
2 km
Kilometr, ko‘rsatkich va yo‘l ustunlari
2 km
Otlarning oyog‘ini ko‘rish
700 m
Oynalardagi turli bezaklar, belgilar
530 m
Odam boshi
400 m
Kiyim va uning rangi
270 m
Tom ustidagi taxtalar, tuynuklar
210 m
Tugmalar
160 m
Odam yuzi
160 m
Chehraning o‘zgarishi (kulishi, qovoq solish)
110 m
Ko‘zlar
60 m
Ko‘zning oqi
20 m
Aytaylik, telegraf ustunigacha bo‘lgan oraliqni o‘lchash 
kerak. Buning uchun qo‘limizdagi gugurt cho‘pini barmoqlarda 

---

108
ushlab, qo‘lni to‘la oldinga uzatamiz va uning uchini ustun bilan 
baravarlashtiramiz (bir ko‘z bilan qarash kerak). Katta yoshdagi 
kishining qo‘li taxminan 60 sm uzunlikka ega. Gugurt cho‘pi 
bilan ustun ufqda tenglashtirilganda ustun gugurt cho‘pining 
ikki chizig‘iga (4 mm) teng keldi, deylik. Oraliqni belgilash va 
hisoblash uchun quyidagi proporsiyadan foydalaniladi:
qo‘l uzunligi = gugurt cho‘pi chizig‘i = 0,60 0,04
X= 0,60x6,0 = 900
Bunda: qo‘l oralig‘i ustun balandligi X 6,0 0,04
Shunday qilib, ustungacha bo‘lgan masofa 900 metrni tashkil 
qiladi.
Sayohat jarayonida masofalarni o‘lchashning turistik 
o‘lchov, ya’ni andozalarini bilib qo‘yish kerak. Turistik 
andozalar quyidagi belgilar bilan aniqlanadi:
– qarich (bosh va kichik barmoqlar oralig‘i) 18–22 sm;
– bosh barmoqning asosidan ikkinchi barmoq uchigacha 11-
13 sm;
– uchinchi barmoqning asosidan ikkinchi barmoq uchigacha 
7–8 sm;
– bosh barmoq bilan ikkinchi barmoq uchlari yozilganda 
uning oralig‘i 16–18 sm bo‘ladi; ikkinchi va uchinchi barmoqlar 
yozilganda ularning oralig‘i 8–10 sm ni tashkil qilishi mumkin.
6-rasm. Oraliqni gugurt cho‘pi 
bilan o‘lchash

---

109
Ikki qo‘lni yozganda (quloch), uning uzunligi odatda, bo‘y 
bilan baravar bo‘ladi. Ikkinchi barmoqning eni 2 sm va tirnoq 
eni 1 sm, to‘rtta barmoqning juft holdagi eni 7–8 sm ni tashkil 
qiladi.
Ma’lumki, havo ochiq paytda yuqorida ko‘rsatilgan 
predmet va narsalarni belgilangan km yoki m hisobida har bir 
sog‘lom kishi bemalol ko‘ra oladi va shu sababli marshrutdagi 
masofalarni ko‘z bilan chamalash mumkin bo‘ladi.
Joylarning tuzilishiga qarab predmetlar turli xilda ko‘rinishi 
ham mumkin. Masalan, cho‘l sharoitida kichik predmetlar 
(daraxt, uy va boshqalar) juda uzoqda bo‘lib ko‘rinadi. Tog‘ 
sharoitlarida toshlar, tepaliklar, cho‘qqilar juda yaqin bo‘lib 
ko‘rinadi. Bu narsa pastdan ham, yuqoridan ham qaraganda 
shunday seziladi. Kanal, daryo juda uzunga o‘xshab ko‘rinadi.