O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Meteorologik kuzatishlar
Tabiatda uchraydigan turli hodisalar, jumladan, meteorologik 
o‘zgarishlar sayohatchilar, umuman sayyohlarning hayotida 
muhim o‘rin tutadi.
Ob-havoning o‘zgarishini bilish uchun birnecha kun 
davomida aniq bir vaqtda (soat 1, 7, 13 va 19 da) kuzatishlar 
olib borish lozim.

---

110
Bulutlarni balandroq va ochiq joyda kuzatish kerak bo‘ladi. 
Ko‘z bilan bulutlarni kuzatish ballar bilan o‘lchanadi. Bulutsiz 
osmonni, no‘l ball bilan, osmon bulut bilan to‘la qoplangan 
bo‘lsa – 10 ball bilan belgilanadi. Agar bulutlar osmonni 1/10, 
2/10, 3/10, 4/10 miqdorda qoplagan bo‘lsa, unda 1, 2, 3, 4 ball 
deb hisoblanadi.
Bulutlar past, o‘rta va baland qatlamlardan iborat. Yuqori 
qatlamdagi bulutlar yupqa, oq bo‘ladi va soya tashlamaydi. 
Bunday bulutlar ob-havoning o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
O‘rta qatlamdagi bulutlar zangori-sarg‘ish tusda bo‘lib, tuman 
va to‘lqinni eslatadi. O‘rta qatlamdagi bulutlar quyosh nurini 
o‘tkazmaydi.
Bulutning pastki qatlami quyuq sarg‘ish tusdadir. Bunday 
bulutlar osmonni to‘la qoplab oladi.
1. Bulutlar, ko‘pincha, shimoli-g‘arb tomondan sharqqa 
qarab ko‘chib yuradi.
Bu osmondagi shamollarning yo‘nalishini bildiradi.
Odatda, quyoshning chiqish va botishida osmon qizaradi. 
Bunday hollarda havo o‘zgarishi mumkin. Osmon zangori, 
ko‘kroq bo‘lganda esa ob-havoning uzoq muddatlargacha 
o‘zgarmasligini bildiradi.
Ob-havoda bo‘ladigan o‘zgarishlarni oldindan bilishning 
ayrim belgilari:
1. 
Yoz paytlarida osmon bulutli bo‘lib, shamol pasaysa, 
kechasi salqin bo‘lishidan darak beradi.
2. 
Quyosh chiqishi bilan bulutlar paydo bo‘la boshlaydi va 
kunning yarmiga borib ko‘payadi. Kech kirishi bilan bulutlar 
yana yo‘qoladi.
Havo yaxshi bo‘lishning belgilari:
– qaldirg‘ochlar balandlab uchadi;
– chumolilar juda tez harakat qiladi;
– kechqurun chigirtka va boshqa hasharotlar uzoq chiril-
lashadi;

---

111
– asalarilar dalalarga juda erta uchib ketadi;
– burchaklar, o‘t oralari, tosh kovaklari o‘rgimchak uyasi 
bilan to‘la qoplanadi;
– qoqigullarning hamma gullari, suv hamda ko‘lmak, 
havzalarida oq nilufarlar ochilgan bo‘ladi;
– shamol bo‘lmaganda changlar tik yuqoriga ko‘tariladi;
– gulxan cho‘g‘larining usti oqarib, o‘chganday bo‘lib 
ko‘rinadi.
Ob-havo buzilishining belgilari:
– yulduzlar qizg‘ish yoki tiniq, zangori bo‘lib yarqiraydi;
– qaldirg‘ochlar va boshqa qushlar past uchadi;
– boyqushlar kunduzi sayray boshlaydi;
– o‘rdaklar, oqqushlar suvga ko‘p sho‘ng‘iydi;
– kaltakesaklar iniga yashirinadi;
– baqalar suv, balchiqdan chiqib qurullay boshlaydi;
– asalarilar kechgacha uchadi va kechqurun aktivlashadi;
– itlar kam ovqat yeb, ko‘p uxlaydi, bekorchi yugurishadi;
– mushuklar yuz-qo‘llarini “yuvadi”;
– tovushlar tez eshitiladi va hidlar tez tarqaladi;
– telegraf ustunlaridagi simlar guvillaydi;
– gulxan ochiq va tiniq ko‘rinadi.