Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar



Download 2,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/37
Sana15.08.2021
Hajmi2,35 Mb.
#148633
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   37
Bog'liq
II bob(1)

Philiosophorum)

 

ta`sirida  metallar  o`zgarishi

 

sxematik  ravishda  quyidagicha 



tushuntirilishi mumkin: 

 

 



    Simob + 

oltingugurt 

Simob 

Kumush 

Qalay 

Qo`rg’oshin 

Mis, Temir 

 

Simob + 

Oltingugurt + 

eliksir 

 

 



           Oltin 

 

 



 

  Oltindan boshqa barcha metallar oltingugurt bilan qizdirilganda reaksiyaga 

kirishadi,  oqibatda  ularning  massasi  ortadi.  Jobir  ibn  Xayyom  kimyo  fanining 

nazariy  va  amaliy  sohalarini  uyg’unlashtirib,  yaxshi  o`zlashtirgan  edi.  Uning 

tomonidan  metallarning  bir-biriga  o`tishi,  zanglash  (korroziya)  va  uning  oldini 

olish,  ko`n,  mo`yna  va  soch  tolalarini  bo`yash,  bir  qator  foydali  mahsulotlarni 

tayyorlash texnologiyalari shakllantirildi. O`sha paytdayoq u organik va noorganik 

kislotalar  orasidagi  farqni  yaxshi  bilgan.  Meva  va  uzum  sirkasini  haydash  usuli 




 

67 


bilan  sirka  kislotasini  ajratib  olgan.  Qo`rg’oshin  birikmalari,  sirka  va  sodadan 

foydalanib  qo`rg’oshinli  oq  bo`yoq  (belila)  tayyorlash  retseptini  ishlab  chiqqan. 

Jobir  ibn Xayyom  tomonidan  birinchi  marta  suyultirilgan  nitrat  kislotasi, kumush 

nitrati olingan, hayvonot dunyosi chiqindilari: sochlar, qon va siydikdan novshadil 

ishlab  chiqarish  usuli  aniqlangan.  YAman  achchiqtoshlari,  sirka  kislota,  turli  

nitratlar,  mis  va  temir  sul’fatlaridan  foydalanib  nitrat  va  sul’fat  kislotalari  olish 

texnologiyasini yaratdi. SHu kislotalar asosida birinchi marta  oltinni eritish uchun 

“zar suvi” (“shoh arog’i”) tayyorladi.  

 

Jobir ibn Xayyom birinchi marta toza simobni uzoq muddat sekin qizdirish 



usuli bilan  qizil rangli kukun – simob oksidini hosil qilgan va ajratib olgan. Havo 

ta`sirida  moddalarni  kal’tsinatsilash  usuli  va  murakkab  moddalarni  parchalab, 

oddiy  moddalar  olish  usullarining  yaratilishi  ham  buyuk  allomaning  bizga 

qoldirgan merosidir.  

 

SHarq  allomalarining  kimyoga  qo`shgan  yana  bir  ulkan  hissasi  shundan 



iboratki, ular VIII-XI asrlardayoq o`simlik dunyosidan olinadigan har xil kimyoviy 

birikmalardan  foydalanib,  turli  dorivor  moddalar  (farmatsev-tik  preparatlar) 

tayyorlash  usullarini  mukammal  bilishgan  va  ularni  o`z  asarlarida  yozib 

qoldirishgan.  Holbuki,    zamonamizning  kimyo  tarixi  tadqiqotchi-olimlari  1493-

1541 yillarda yashab o`tgan shveytsariyalik olim Teofrast Paratsel’sni  yatrokimyo 

asoschisi  deb    hisoblashadi.  ehtimol,  ushbu  noaniqlikning  sababi,  ularning  SHarq 

alkimyogarlari ishlari bilan yaqindan tanish bo`lmaganliklari natijasi bo`lsa kerak. 



 

68 


 

24-rasm. Jobir ibn Xayyom va shogirdlari kimyoviy tajriba o`tkazmoqda. 

 

SHarqda  va  G’arbda  yashab  ijod  qilgan  barcha  alkimyogarlar  Jobir  ibn 



Xayyomni  o`z  ustozlari  deb  tan  olishadi.  Arab  va  O`rta  Osiyo  alkimyogarlari 

simob  va  oltingugurtning  “ota-onalik”  nisbatiga  ko`ra  o`sha  paytda  ma`lum 

bo`lgan etti metallni hosil qilish mumkin deb hisoblashgan va uni amalga oshirish 

uchun haraka qilishgan. 

 


Download 2,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish