Наманган Мухандислик Педагогика Институти Касб таълими факультети

xalqaro bozorning yuzaga  kelishi  uchun shart-sharoit hozirladi. 

---

 
10 
  XVI  asr  va  XVII  asrning  birinchi  yarmida  texnika  taraqqiyoti  (Evropa) 
sanoatning  rivojlanishiga,  transport va savdoga kuchli  ta’sir qildi. 
  Kapitalning  dastlabki  jamg’arilishi  jarayoni,  tabiiy  fanlar  ravnaqi,  xalqlarning 
millat  bo’lib  shakllanishi,  Buyuk  geografik  kashfiyotlar,  aholining  migratsion 
harakatlarining  boshlanishi,  xalqaro  savdoning  kuchayishi  -  xalqaro  bozorning 
yuzaga  kelishiga,  mustamlakachilikning  boshlanishiga  va  dastlabki  iqtisodiy  hamda 
iqtisodiy-geografik  qarashlarning  ta’limot  sifatida  mujassamlashuviga  olib keladi. 
  XVII  asr  o’rtalaridan  boshlab  fabrika-zavod  ishlab  chiqarishning  bosh  sohaga 
aylanishi  (Evropada),  AQSH  (1776),  Angliya  mamlakatlarining  jahon  iqtisodiyotida 
muhim  o’rin  to’tishi,  milliy  xo’jalik  tizimlarining  baynalmillashuvi  va  geografik 
mehnat  taqsimotining  chuqurlashuvi,  ishlab  chiqarishning  oqilona  joylashtirish 
(I.Tyunen) nazariyalarini  yuzaga  keltirdi. 
  XIX  asrning  70  -  yillari  va  XX  asr  (1913  yil)  boshlariga  qadar  bo’lgan 
bosqichda yirik sanoat, zamonaviy transport va xalqaro bozor jahon xo’jaligining 
shakllanishi  va  rivojlanishiga  olib  keladi.  Bu  bosqichda  sanoatni  oqilona  joylashtirish 
-  shtandort  nazariyalarining  yuzaga  kelishi  (A.Veber)  iqtisodiy  geografiyani  fan 
sifatida  shakllantirdi. 
  XX  asrning  20-yillaridan  boshlab  iqtisodiy  geografiya  sobiq  SSSR  oliy  o’quv 
yurtlarida  (iqtisodiyot  va  geografiya  fakulьtetlarida)  asosiy  predmet  sifatida  o’qitila 
boshlandi.  Ayni  paytda,  iqtisodiy  geografiya  dunyo  siyosiy  kartasida,  jahon 
xo’jaligida,  mintaqalar  va  mamlakatlar  xo’jalik  tizimidagi  muhim  miqdor  va  sifat 
o’zgarishlarini  tadqiq  qildi.  1976  yildan  boshlab  iqtisodiy  geografiya  iqtisodiy  va 
ijtimoiy  geografiya  deb  yuritila  boshlandi.  Bunday  o’zgarish  bilan  prof.  A.  Soliev 
ta’kidlaganidek,  «........fanning  mazmuni  uning  shakliga  moslashtirildi,  chunki  (A.O) 
....  bu  shaklan  o’zgarish  edi,  mohiyatan  iqtisodiy  geografiya  doirasida  ijtimoiy 
masalalar  ham  ayni  paytda  o’rganib  kelinar  edi».  (A.Soliev  «Iqtisodiy  va  ijtimoiy 
geografiyaning  dolzarb masalalari»  - T.: 1995, 7 -bet). 
  XX  asrning  50-yillarining  o’rtalaridan  boshlangan  ilmiy-texnika  inqilobi  (ITI) 
tabiat  va  jamiyat  (TJ)  o’rtasidagi  munosabatlarni  kengaytirdi  va  chuqurlashtirib 
yubordi,  ishlab  chiqarish  tizimlarida  va  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarda muhim sifat 
o’zgarishlari  uchun  yo’l  ochdi.  Tabiiy  resurslarni  o’zlashtirish  kuchaydi,  mutlaqo 
yangi  resurslar  ishlab  chiqarishga  tortildi.  Yangi  o’zlashtirilishi  murakkab  va  qiyin 
(agroiqlimiy  jihatidan)  bo’lgan  hududlarni  jadal  o’zlashtirish  bilan  bir  qatorda 
qadimdan  o’zlashtirilgan  hududlarda  cho’llanish  jarayonlari  ham  kuchaydi.  ITIning 
gurkirab  rivojlanishi,  aholi  soni  ko’payishining  tezlashuvi  oqibatida  insoniyatning 
tabiatga,  atrof-muhitga  ta’siri  kuchaydi  va  industrial  yo’nalishdagi  antropogen 
(ikkinchi  tabiat)  landshaftlar  (manzara,  ko’rinish)  yuzaga  keldi.  Antropogen 
landshaftlarning  tobora  hukmron  mavqeni  egallab  borishi  tabiiy  muhitning 
tabiiyligini  yoki  birlamchi  tabiatning  asta-sekin  yo’qolib  borishga  va  bunday  tabiat-
jamiyat  o’rtasidagi  qayta  aloqalar  esa  murakkab  ekologik  inqirozlarning  yuzaga 
kelishiga  va  umumbashariy  muammoga  aylanishiga  olib  keldi.  Iqtisodiy  geografiya 
tadqiqotlarida ekologik  jarayonlarni  o’rganilishi  kengaydi.