Shaxs –qaytarilmas, u o’z sifatlari va borligi bilan noyobdir. Ana shu qaytarilmaslik va
noyoblikning asosida uning individual psixologik xususiyatlar majmui yotadi. Inson shaxsining
xususiyatlarining qaytarilmaydigan birikmasi tushuniladi. Individuallik faktiga, ya’ni shaxsning
individual xususiyatlariga quyidagilar kiradi:
Xarakter, temperament, qobiliyat, irodaviy sifatlar, hissiyot va motivatsiya;
Mana shu yuqorida ko’rsatilgan psixik xususiyatlar birikmasi bir xilda qo’shilib keladigan
inson yo’q. Ushbu individual psixologik xususiyatlarning ahamiyati katta bo’lib, ular bizning
jamiyatdagi o’rnimiz, obro’-e‘tiborimiz, ishdagi va o’qishdagi yutuqlarimiz, inson sifatidagi
qiyofamizni, kim ekanligimizni, kerak bo’lsa, o’zligimizni belgilaydi. Demak, individual sifatlar
bizning ongli hayotimizning ajralmas qismi, idrokimiz, xotiramiz va fikrlarimiz yo’naltirilgan
muhim predmet ekan. Chunki, aynan ular bizning turli faoliyatlarni amalga oshirish va ishlarni
bajarishdagi individual uslubimizga bevosita aloqador. Kimdir juda yaxshi qoyilmaqom ish qiladi,
lekin juda sekin, kimdir ishga yuzaki qarab, nomiga uni bajarsa, boshqa bir odam unga butun
vujudi va e‘tiqodi bilan munosabatda bo’lib, tinimsiz izlanadi va jamiyat uchun manfaat qidiradi.
Shuning uchun ham individuallikning faoliyat va muloqatdagi samarasini inobatga olib, eng
muhim individual – psixologik xususiyatlarni alohida o’rganamiz.
Xarakter tug’ma bo’lmaydi. Faqat layoqat nishonalari tug’ma bo’lishi mumkin, ular nerv
sistemasining xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Xarakter shaxsning individual xususiyatidir.
Xarakter – kishining voqelikka bo’lgan munosabatlarini ifodalovchi va uning
axloqi hamda
hatti-harakatlarida namoyon bo’luvchi barqaror psixik xossalarining individual tarzda birga
qo’shilishidir. Xarakterning aynan tarjimasi «bosilgan tamg’a», «xislat» degan ma’noni bildiradi.
Xarakterning ko’p hislatlari odamning hatti-harakatini belgilab beruvchi chuqur va faol
mayllar hisoblanadi. Ma’lumki, turli kishilarning xarakteri turlicha. Shu sababli ham bir xil
sharoitlarda, aynan bir xil maqsadga intiluvchi kishilar shu maqsadga erishish uchun zarur bo’lgan
harakatning turli usullariga moyil bo’ladilar. Xarakterning shakllanishi ijtimoiy munosabatlar
bilan belgilanadi. Ijtimoiy munosabatlar oiladagi, o’quv jamoasidagi muhim xayrihohlik, zolimlik,
badjahllik, ichi qoralik, kamtarinlik, raqobat, o’zaro yordam va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Xarakterning shakllanishi, tarkib topishi odamning aktiv faoliyati jarayonida ro’y beradi.
Temperament xarakterdan farqli o‘laroq, tug’ma xususiyatlar majmuasi bo‘lib, oliy nerv
faoliyat tiplarining inson xulq atvorida namoyon bo‘lishni ifodalaydi. Temperamentning aynan
tarjimasi, lug’aviy ma’nosi «aralashma», «qorishma», «mijoz» ma’nolarini anglatadi.
Temperament termini fanga birinchi bo‘lib eramizdan avvalgi V asrda yashagan grek vrachi
Gippokrat tomonidan kiritilgan.
Insonning xatti-harakati va faoliyatida namoyon bo’luvchi Shaxsiy –psixologik
xususiyatlarning yig’indisiga temperament deyiladi.
Psixologiyada temperamentning to‘rtta tipi farqlanadi: sangvinik, xolerik, flegmatik,
melanxolik.
Do'stlaringiz bilan baham: